Longlist en genomineerden Loep 2021
De VVOJ maakte dit jaar voor het eerst een longlist bekend. Op deze lijst staan – per categorie – de 10 beste onderzoeksverhalen van België en Nederland. Op maandag 28 maart heeft de jury per categorie drie genomineerden bekendgemaakt. Die staan hieronder per categorie aangegeven. De winnaars worden op vrijdag 24 juni bekendgemaakt én bekroond tijdens de Avond van de Onderzoeksjournalistiek in Antwerpen.
Ga direct naar:
Controlerend
Hoe kan het dat glyfosaat, ondanks zorgen bij wetenschappers over de mogelijke gezondheidsrisico’s, toch weer werd toegelaten?
Veel boeren zeggen niet zonder glyfosaat te kunnen. Het bestrijdingsmiddel is zeer effectief en daarom ook de meest gebruikte onkruidverdelger ter wereld. Maar hoe veilig is glyfosaat? Wetenschappers die in opdracht van de Wereldgezondheidsorganisatie het bestrijdingsmiddel onderzochten, concludeerden dat het waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen is. Toch is het gebruik onlangs weer voor tien jaar toegestaan door de Europese en nationale pesticideautoriteiten.
Shell wil eerder dan de rest van de wereld stoppen met het affakkelen van gas. Dat lukt vooral door op grote schaal olievelden in Nigeria te verkopen. Maar onder de nieuwe eigenaren branden de fakkels juist meer.
Het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) van Anderlecht geeft een leefloon aan mensen die daar niet eens wonen, blijkt uit undercover-onderzoek van Pano. Maatschappelijke assistenten spreken over chaos binnen het OCMW door een enorme toename van het aantal dossiers. Daardoor is er te weinig controle.
Tienduizenden arbeidsongeschikten hebben jarenlang een verkeerde uitkering gekregen. Bedragen lopen op tot honderden euro’s per persoon per maand. Algemeen Dagblad onthulde dat er fouten zaten in de berekeningen van UWV en dat beoordelingen onzorgvuldig zijn uitgevoerd. (Oud)medewerkers spreken van een loterij, waarbij het krijgen van een juiste uitkering te vaak een toevalstreffer is.
Met interne waarschuwingen deed UWV jarenlang niets. Al in 2020 schreven interne controleurs dat de kwaliteit absoluut niet gewaarborgd is. In plaats van ingrijpen, werden interne controles fors afgeschaald. Nu komt er een omvangrijke en complexe hersteloperatie.
Voor de 4-delige documentaireserie gingen de makers in gesprek met zaaddonoren, donorkinderen en oud-medewerkers van de spermabank van ziekenhuis Rijnstate in Arnhem. Gebleken was dat via deze grote spermabank bij meer donoren meer dan 25 kinderen per donor waren verwekt. De journalisten wilden laten zien welke invloed dit heeft op het leven van de donoren en stuitten daarbij op meer misstanden.
Een grootschalige warmteuitval in Ede begin 2024, waardoor 2.000 huishoudens twee dagen in de kou zaten, vormde de aanleiding voor een diepgravend onderzoek naar het Warmtebedrijf Ede (WBE). Marc van der Woude onthulde voor de Edese Vos dat de warmteuitval werd veroorzaakt door natte biomassa van slechte kwaliteit en een gebrekkige bedrijfsvoering.
De grootste olie- en gasproducent van Europa, Shell, heeft sinds 2005 enorme hoeveelheden emissierechten gekocht en met winst doorverkocht aan andere bedrijven. De zevende grootste uitstoter in de wereld heeft minstens 350 miljoen euro overgehouden aan zijn handel in emissierechten.
Opsporend
Een man die nog zeven jaar celstraf in Duitsland moest uitzitten vanwege een drugsmisdrijf startte in 2009 een politieke partij in zijn thuisgemeente Roerdalen. De lijsttrekker is inmiddels wethouder en pleit in 2021 voor de aankoop ter waarde van 700.000 euro van een pand dat eigendom is van de omstreden oprichter.
In de ‘PFAS-doofpot’ onthult Zembla op basis van honderden interne bedrijfsdocumenten dat PFAS-producenten Dupont (later Chemours) en 3M al decennia weet dat de PFAS die zij gebruikten gevaarlijk zijn en grootschalig in het milieu terechtkomen. Uit vertrouwelijke memo’s, vergaderverslagen en handgeschreven notities blijkt dat de industrie al vanaf begin jaren zestig op de hoogte is van de risico’s, maar dat Dupont vooral bezig is om aansprakelijkheid te vermijden en winst te blijven maken.
Op basis van duizenden afgeluisterde gesprekken en eigen onderzoek maakt NOS/NTR Nieuwsuur een unieke reconstructie van wat er op en rond 17 juli 2014 is gebeurd.
Het is niet eenvoudig om belangenvermenging, té nauwe banden of corruptie te bewijzen, om het vast te leggen of te filmen. Daarom besloot de redactie van Pano om vooral een beeld te schetsen van de sfeer in Knokke-Heist, de manier van werken, de politieke cultuur, de vriendjespolitiek, de druk van de vastgoedsector, het wheelen en dealen, zonder noodzakelijkerwijs een echte smoking gun of harde bewijzen van strafbare feiten te moeten vinden.
Piet Depuydt en Nicolas Keszei van De Tijd brachten als eerste het nieuws dat er illegale afspraken waren gemaakt tussen de krantendistribiteurs Bpost, PPP en de uitgevers DPG Media en Mediahuis. Uit een reconstructie in drie achtergrondverhalen blijkt hoe Bpost alles in het werk stelde om het felbegeerde krantencontract binnen te halen. De overheid subsidieert de bezorging van karanten met 170 miljoen euro per jaar. Het nieuws beheerste wekenlang de actualiteit. Het zorgde ervoor dat de mededingingsautoriteit en het parket een onderzoek opstartten. Het bracht ook een politieke discussie op gang over het nut en de hoogte van de subsidie die elk jaar wordt toegekend voor de verdeling van kranten en magazines.
Bakfietsen van de Nederlandse fabrikant Babboe breken met grote regelmaat, blijkt begin februari uit onderzoek van de twee journalisten. Het bedrijf had dit moeten melden bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en heeft volgens de Warenautoriteit ‘ernstige risico’s genomen met de veiligheid van volwassenen en kinderen’ Kinderen vielen uit de bak en soms raakten hele gezinnen gewond. Na de publicatie kondigt de NVWA een verkoopverbod aan en tienduizenden fietsen worden teruggeroepen
Margretha van de Laar is zangeres, fitnesscoach van BN’ers én eigenaar van Nirvana, het grootste en meest beruchte escortbureau van Nederland. Zij is in Nederland veroordeeld voor belastingfraude en het bezit van verboden erectiepillen en in België voor mensenhandel en seksuele uitbuiting, maar gaat gewoon door met haar escortbedrog.
In deze productie wordt onderzocht of Ronald Plasterk zich wetenschappelijke kennis heeft toegeëigend dat met publiek geld was gefinancierd. De patenten die hij daarmee verwierf verkocht hij aan CureVac en daar verdiende hij miljoenen mee. Hij passeerde daarmee de universiteit en een mede-uitvinder en hij benadeelde kankerpatiënten.
Het verbouwen van soja in Brazilië en het vervoer ervan naar Europa leveren immense problemen op. Ine Renson maakte hierover een artikelenreeks voor De Standaard die de titel ‘conflictsoja’ meekreeg. Onze vlees- en zuivelindustrie draaien op soja, de boon die is uitgegroeid tot hét krachtvoer om varkens, kippen en koeien snel te doen groeien. Internationale sojahandelaars zoals Cargill en Bunge, de voedingsindustrie en onze supermarkten beweren dat ze verantwoorde soja gebruiken. Dat blijkt niet zo te zijn. Ondoorzichtige aanvoerketens en fraude met eigendomstitels verhullen de werkelijke afkomst van de soja die we invoeren. De reeks verhalen volgt de sojaroute van de plantages in de Amazone en de Cerrado tot op onze keukentafel.
Het opsporingssysteem dat studiebeurzenverstrekker DUO hanteert rammelt en wijst als gevolg uitzonderlijk veel studenten met een migratieachtergrond aan als fraudeur, blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Investico, Trouw, De Groene Amsterdammer, het Hoger Onderwijs Persbureau en NOSop3. De risicoindicatoren waarmee het algoritme is gevoed zijn niet wetenschappelijk onderbouwd en de controleurs die huisbezoeken afleggen om vast te stellen of een student met een uitwonendenbeurs op het opgegeven adres woont, zijn vaak bevooroordeeld. De minister van Onderwijs heeft het opsporingssysteem na publicatie van het onderzoek onmiddellijk stilgelegd en heeft inmiddels zijn excuses aangeboden voor de indirecte discriminatie.
Signalerend
De drie journalisten van FTM onderzochten waarom sinds 2020 de prijzen van de zogenoemde ‘A-merken’ in de supermarkten zo snel zijn gestegen. In ieder geval hoger dan de inflatie in deze jaren en hoger dan andere producten.
De ideoloog van het Vlaams Belang blijkt een geharnaste hardliner die er in zijn jeugd al extreme ideeën op nahield.
Honderden kilometers van het front in Oekraïne is de Russificatie van bezet gebied in volle gang. Uit een reconstructie van Nieuwsuur blijkt dat Rusland de hoop op terugkeer voor gevluchte inwoners van Marioepol letterlijk met de grond gelijk maakt. Volgens experts gaat dit tegen internationale wetten in.
In een van de rijkste gebieden van Rotterdam ligt een eiland vol armoede, schimmelhuizen en overlast: Schiebroek-Zuid. NRC onderzocht waarom pogingen om de buurt te ondersteunen, mislukten. Met veldwerk en dataonderzoek werden de problemen en mogelijke oplossingen zichtbaar. Dit heeft de buurt, hulpverleners en het armoedebeleid van de overheid vooruit geholpen.
Arbeidsmigranten uit Oost-Europa die de dagelijkse gang van zaken op asielschepen moeten verzorgen, worden uitgebuit. Dat gebeurt onder de ogen van de overheid, die zulke praktijken altijd ferm heeft veroordeeld. Tegelijkertijd lopen er enkele Nederlandse ondernemers binnen met de miljoenen die er voor deze noodopvang beschikbaar zijn.
Het tweeluik van Medialogica doet onderzoek naar de media-aandacht rond euthanasie bij psychisch lijden. De laatste jaren is een stijging te zien in het aantal verleende euthanasieën. Het onderwerp krijgt veel aandacht in de media, waarbij aandacht komt te liggen op euthanasie van minderjarigen.
Baas over de eigen dood, dat is waar de Coöperatie Laatste Wil (CLW) voor staat. Maar hulp bij zelfdoding is strafbaar. En dus stonden vorig jaar zeven zeventigplussers voor de rechter voor het runnen van een criminele organisatie. In deze 7-delige podcast wordt onderzocht hoe het zo ver heeft kunnen komen.
Mensen met dementie vertonen dikwijls seksueel ontremd gedrag. De aanleiding voor het artikel is het verhaal van Petra, een buurtgenote met dementie. Zij werd meermaals aangerand of zelfs verkracht door een medebewoner in het verpleeghuis. Het leidde tot de vraag of wat Petra is overkomen incidenten betreft of dat dit een structureel probleem is.
Vrouwen speelden een veel grotere rol in het gereformeerde verzet dan tot nu toe werd aangenomen, blijkt uit onderzoek van Trouw. De redacteuren identificeerden driehonderd verzetsvrouwen die veel meer deden dan de ondergrondse krant verspreiden.
Een laagopgeleide verdachte met migratieachtergrond heeft een kans van één op vier om in de gevangenis te belanden. Word je verdacht van een misdrijf en ben je hoogopgeleid zonder migratieachtergrond dan is die kans één op twaalf.
ASN Aanmoedigingsprijs
Anti-abortusactivisten proberen vrouwen over te halen hun abortus ongedaan te maken met een ‘spijtpil’. Een middel dat in Amerikaans onderzoek niet alleen ineffectief, maar ook levensgevaarlijk is gebleken. Met undercover onderzoek tonen de journalisten aan dat deze spijtpil in Nederland wordt voorgeschreven. Bovendien boekt de christelijke anti-abortusbeweging meer stille successen.
“Een ideale plek voor mensen die niet gevonden willen worden” gaat over de opkomst en ondergang van De Hertenwei, een familiecamping in de periferie van het Brabantse dorpje Lage Mierde. In de jaren zeventig en tachtig was De Hertenwei een populaire vakantiebestemming voor Nederlanders uit onder meer Rotterdam, wat de camping een “goudmijn” maakte voor de toenmalige eigenaren en ondernemers uit het dorp.
Moet je een overheid zien om haar te kunnen vertrouwen? Uit uitvoerig data-onderzoek blijkt: de Nederlandse overheid sluipt stilletjes de dorpen uit. In heel het land trekt de overheid zich terug, maar op het platteland in een hoger tempo. Daar waar voorzieningen verdwijnen, groeit het populisme.
Eerdere winnaars
Oeuvreprijs: Chris De Stoop.
Controlerende Onderzoeksjournalistiek: Mark Lievisse Adriaanse en Derk Stokmans van NRC Handelsblad, met: Hoe Nederland de controle verloor: De corona-uitbraak van dag tot dag.
Opsporende Onderzoeksjournalistiek: Huib Modderkolk en Tom Kreling van De Volkskrant, met: Hacks, manipulatie en diefstal: Rusland deed alles om het MH17-onderzoek te dwarsbomen.
Signalerende Onderzoekjournalistiek: Matthias Declercq met zijn boek: De ontdekking van Urk.
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Adrian Estrada en Felix Voogt, van platform Investico, met:Het stikstofprobleem van de Nederlandse veehouderij.
Oeuvreprijs: Joop Bouma (Trouw).
Opsporende Onderzoeksjournalistiek: Ben Meindertsma, Lex Runderkamp, Kees Versteegh en Jannie Schipper kregen voor de producties Nederlandse luchtaanval in Irak veroorzaakte zeker zeventig burgerdoden (NOS) en De Nederlandse ‘precisiebom’ op een wapendepot van IS (NRC).
Signalerende Onderzoekjournalistiek: Luuk Mulder en Siebe Sietsma voor De schimmige wereld van het Maltese paspoort (Nieuwsuur).
Controlerende Onderzoeksjournalistiek: Bette Dam voor haar boek Op zoek naar de vijand (De Bezige Bij).
VVOJ Aanmoedigingsprijs:tekstOpsporende Onderzoeksjournalistiek: tekst
Signalerende Onderzoekjournalistiek: tekst
Controlerende Onderzoeksjournalistiek: tekst
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Gidi Pols en Jochem van Staalduine voor De erfenis van DSB (de Volkskrant).
Opsporende Onderzoeksjournalistiek: Eelco Bosch van Rosenthal (Nieuwsuur) & Huib Modderkolk (de Volkskrant).
Signalerende Onderzoekjournalistiek: Ine Renson (De Standaard).
Controlerende Onderzoeksjournalistiek: Ghassan Dahhan (Trouw) & Milena Holdert (Nieuwsuur).
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Daniël Verlaan(RTL Nieuws).
Opsporende Onderzoeksjournalistiek: Paradise Papers: Lars Bové (De Tijd), Kristof Clerix (Knack) en Gaby de Groot (FD), Jan Kleinnijenhuis, Han Koch, Karlijn Kuijpers en Martijn Roessingh (Trouw).
Signalerende Onderzoekjournalistiek: Lars Bové, Stijn Debrouwere en Tobe Steel van De Tijd met de productie Airbnb Unlocked.
Controlerende Onderzoeksjournalistiek: Bas Haan, voor zijn boek De rekening voor Rutte.
VVOJ Aanmoedigingsprijs:Jesse Frederik van De Correspondent, voor ‘Het absurde Nederlandse boetebeleid: 18.733 celstraffen voor onverzekerde auto’s (die in de garage staan)’.
De Loep tekstueel: Robert Dulmers en Casper Thomas voor Wie gaf het bevel?
De Loep audiovisueel: Huub Jaspers en Bart Nijpels voor de tv-documentaire Waarom Srebrenica moest vallen.
De Loep digitaal: Maurits Martijn en Cees Wiebes met Operatie Leunstoel: hoe een klein Nederlands bedrijf de CIA hielp om de Russen af te luisteren voor De Correspondent.
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Enzo van Steenbergen voor Het NRC-euthanasieonderzoek (NRC Handelsblad).
De Loep tekstueel: Lars Bové (De Tijd), Kristof Clerix (MO*magazine), Martijn Roessingh, Jan Kleinnijenhuis en Han Koch (Trouw) voor hun publicatie over Luxleaks.
De Loep audiovisueel: Jet Schouten en Linda Stoltenberg van Radar voor hun reportage over een mandarijnennetje als implantaat.
De Loep digitaal: Dimitri Tokmetzis van De Correspondent voor zijn publicatie over wat er allemaal gebeurt onder de motorkap van je smartphone.
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Anne de Blok en Frederick Mansell voor hun publicatie over het vissen naar subsidie.
De Loep tekstueel: Geert Sels van de Standaard voor zijn artikelenreeks over het lang nagenoeg onbekend gebleven verleden van de Belgische kunsthandel tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De Loep audiovisueel Aart Zeeman van KRO-NCRV Brandpunt en Siebe Sietsma van RTL Nieuws voor hun producties over met toeslagen frauderende Bulgaren.
De Loep tekstueel: Esther Rosenberg en Tom Kreling van NRC Handelsblad/nrc.next voor de artikelenserie over de vastgoedproblemen die leidden tot de ondergang van SNS-bank
De Loep audiovisueel: Bart Nijpels en Marco de Lange van KRO Brandpunt/Reporter voor hun documentaire ‘Mayday, Mayday’
De Loep digitaal: niet uitgereikt. Stimuleringsprijzen voor Inge Jansse (Vers Beton) en Tom Cochez en Clea Caulcutt (Abache.be/Rue89)
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Sanne Terlingen, freelance journalist, voor het artikel ‘Paradijs voor pedo’s” voor OneWorld
De Loep tekstueel: Carel van der Velden en Ellen van Gaalen van het Algemeen Dagblad voor de artikelenserie over de Schiedamse burgemeester Verver
De Loep audiovisueel: Wim Van Den Eynde van VRT Panorama voor de documentaire ‘Voor wie de klok luidt’ over misstanden in de Hasseltse politieregio
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Niet uitgereikt
De Loep tekstueel: Bas Soetenhorst, Het Parool, voor zijn boek ‘Het wonder van de Noord-Zuid lijn’
De Loep audiovisueel: Dirk Leestmans, VRT Panorama, voor de documentaire ‘Te gek om los te lopen’
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Stefan Vermeulen, Follow the Money, voor verhalen over het ICT-debacle van de stad Amsterdam, gepubliceerd in HP/De Tijd
De Loep tekstueel: Joep Dohmen, NRC Handelsblad, en Robert Chesal, Wereldomroep, voor hun serie over misbruik in de katholieke kerk
De Loep audiovisueel: Ton van der Ham, Anique van de Bosch en Manon Blaas, Zembla, voor de uitzending ‘Vieze ziekenhuizen’
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Mathias Bienstman en Berber Verpoest, MO*, voor ‘Reynders spot met het parlement’
De Loep tekstueel: Jeroen Smit, ‘De Prooi’ (boek)
De Loep audiovisueel: Thomas Blom en Sinan Can, Zembla, ‘Gijzeling in Almelo’
Aanmoedigingsprijs: Steven Vandenbergh en Johan Denis, Brussel deze Week, ‘Één arts, twee petjes’
De Loep tekstueel: Joep Dohmen, NRC Handelsblad, ‘Chaos bij de Belastingdienst’.
De Loep audiovisueel: Marije Meerman, William de Bruijn en Barbara Coolen, VPRO Tegenlicht, ‘De verkoop van een oorlog’
Aanmoedigingsprijs: Mirjam Pool, ‘Alle dagen schuld’ (boek)
De Loep tekstueel: Marleen Teugels en Nico Krols, Knack, ‘Asbest, de seriemoordenaar’
Frieda Joris, Het Laatste Nieuws, Asbestdossier over een school in Genk
De Loep audiovisueel: Jos van Dongen en André Tak, Zembla, ‘Het clusterbomgevoel’
De Loep tekstueel: Jan Hauspie en Chris Vandenabeele, het Sport/Voetbalmagazine, ‘De zaak Ye’
De Loep audiovisueel: Huub Jaspers, Gerard Legebeke en Franz-Josef Hutsch, Argos, ‘Tien jaar na de val van Srebrenica’
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Robert van de Griend, Vrij Nederland, de Rotterdamse detentieboot
De Loep tekstueel: Jan Meeus en John Schoorl, de Volkskrant, ‘De veiligheidsdienst en het terrorisme’
De Loep audiovisueel: Kadir van Lohuizen, ‘Diamond Matters’
VVOJ Aanmoedigingsprijs: Kristof Clerix, MO-magazine, ‘From Brussels with Love’
De Loep tekstueel: Joost Oranje en Jeroen Wester, NRC Handelsblad, ‘De zaak Ahold’
De Loep audiovisueel: Diederick Kraaijeveld, RTL Nieuws, ‘Het UWV-gebouw’
