Om aan te tonen dat klassenjustitie in Nederland bestaat, analyseerde Investico samen met NOS op 3 -mede voor de Groene Amsterdammer – nieuwe CBS-data over 1,2 miljoen beslissingen die het OM nam, ruim vijfhonderdduizend uitspraken van de rechter en meer dan tweehonderdduizend opgelegde gevangenisstraffen tussen 2013 en 2022. De onderzoeksjournalisten combineerden daarbij voor het eerst twee kenmerken van privilege: opleidingsniveau en migratieachtergrond. Los van elkaar zorgden deze kenmerken al voor een verschil in straf, maar opleidingsniveau en migratieachtergrond bleken elkaar te versterken. Heb je geen vervolgopleiding, dan is de kans op celstraf voor hetzelfde delict ruim twee keer hoger dan als je een universitaire opleiding hebt gedaan. Heb je daarbij ook nog een migratieachtergrond, dan worden de verschillen nog groter.
Om te achterhalen waarom verdachten uit ‘een goed milieu’ er zoveel beter vanaf komen, zette de onderzoeksjournalisten een enquête uit onder advocaten, officieren van justitie en rechters. Advocaten zien een verschil in bejegening in de rechtszaal. ‘Het zit in het uiterlijk, de taal, verstaanbaarheid, culturele factoren.’ Omdat Raad voor de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie het onderzoek actief tegenwerkten, vulden maar weinig officieren en rechters de vragenlijsten in. Daardoor waren er geen cijfermatige conclusies te trekken. Maar uit interviews blijkt dat bij een deel van de rechters de overtuiging leeft dat wie hoger op de maatschappelijke ladder staat, meer te verliezen heeft en daarom lager gestraft moet worden.
