Succesverhalen

Op vrijdag 21 juni 2024 zijn op de Avond voor de Onderzoeksjournalistiek in Antwerpen de ASN Aanmoedigingsprijs 2023 en De Loep 2023 uitgereikt. Met deze prijzen viert de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ)  jaarlijks de beste onderzoeksjournalistiek in Nederland en Vlaanderen.

Sinds september 2022 stuurt het kabinet bij alle stukken aan het parlement beslisnota’s mee. Zo moet openheid ontstaan over het besluitvormingsproces erachter. De maatregel had het kabinet begin 2021 toegezegd na het rapport ‘Ongekend Onrecht’ over het toeslagenschandaal.

Op de Avond van de Onderzoeksjournalistiek, op vrijdag 21 juni 2024, reikt de VVOJ de prijs voor de beste Nederlandse en Vlaamse onderzoeksjournalistiek uit. Van de 188 inzendingen maken er negen kans op het winnen van De Loep. Drie talenten tot 30 jaar maken kans op het winnen van de ASN Aanmoedigingsprijs.

Met Agnes Walton (Klimaatjournalistiek), Jacqui Banaszynski (Storytelling), Lode Barrezeele (Financiële Journalistiek), Henk van Ess (Search & AI), Wubby Luyendijk en Evert de Vos (Leidinggeven).

Heineken beloofde kort na de Russische invasie van Oekraïne weg te gaan uit Rusland. De verhalen van FTM onthullen dat de bierbrouwer niet alleen stug door bleef brouwen, maar dat het bedrijf in Rusland sinds het begin van de oorlog 61 nieuwe producten heeft gelanceerd, de productie opschroefde en extra personeel aannam. Heineken dook in het gat dat merken die wel waren vertrokken, zoals Guinness en Coca Cola, achterlieten.

Het Nederlandse staatsbedrijf TenneT wil het Duitse hoogspanningsnet waarvan zij sinds 2010 eigenaar is, verkopen aan de Duitse staat. Uit onderzoek van Felix Voogt, Belia Heilbron en Katrin Kampling, van Investico en de NDR, bleek dat de Duitse tak door Nederland was opgezadeld met hoge schulden, waardoor het niet langer in staat was om de nodige investeringen te doen. De Duitse regering zei tegen de Bundestag dat de aankoop nodig was om ‘de energietransitie te versnellen’. Tennet had slechts een vijfde van de geplande versterking van het Duitse stroomnet voltooid.

Belgische grootgrondbezitters kunnen sinds 2017 net als natuurverenigingen aanspraak maken op subsidies voor natuurbeheer. Deze zwaarbevochten gelijkberechtiging leidt nauwelijks tot natuurverbetering, ontdekte Steven Vanden Bussche van Apache. Particuliere landeigenaren als mediamagnaat Christian van Thillo ontwikkelen geen natuurreservaten omdat economische activiteiten als bosbouw, jacht en landbouw daar niet zijn toegestaan. Ze beperken zich tot het voorkomen van verdere achteruitgang van de natuur. Ook zijn hun domeinen vaak minimaal toegankelijk voor publiek en komt er van de beoogde aanleg van meer bos om CO2-uitstoot te compenseren, nog weinig terecht.

Boeren registreren tienduizenden hectaren overheidsgrond als eigen landbouwgrond zonder toestemming van de eigenaar. Door deze ‘bermfraude’ kunnen ze meer Europese landbouwsubsidie aanvragen dan waar ze recht op hebben en kunnen ze jaarlijks tientallen kilo’s meer mest uitrijden. De negen (regionale) redacties die het onderzoek uitvoerden, ontdekten bovendien dat het ministerie van Landbouw al sinds 2018 wist dat de perceelfraude wijdverbreid is, maar daarover tegenover de Europese Commissie. Die is inmiddels een audit gestart naar misbruik van landbouwsubsidies in Nederland.

Uit dit onderzoek van Zembla blijkt dat de toelating van bestrijdingsmiddelen in de bollenteelt tekortschiet. De toelatingsautoriteit Ctgb heeft namelijk de risico’s van bestrijdingsmiddelen heeft verzwegen. In 2015 ontdekt het instituut tijdens een steekproef normoverschrijdingen bij een zevental middelen. Deze risico’s, met name voor kinderen, werden destijds niet met de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu gedeeld. De Tweede Kamer kreeg over de steekproef te horen dat ‘alle toegelaten middelen veilig bleken te zijn’. Ook probeerde het Ctgb een cruciaal rapport van het RIVM, met daarin de resultaten van het zogeheten Onderzoek Bestrijdingsmiddelen en Omwonenden (OBO), af te zwakken.

Witte fosfor veroorzaakt zeer ernstige brandwonden. Toch is het volgens het internationaal recht niet per definitie verboden. Dit biedt ruimte voor de inzet ervan, maar ook voor onterechte beschuldigingen van oorlogsmisdaden. De journalisten concludeerden dat de meeste beschuldigingen op sociale media over inzet van witte fosfor tegen de burgerbevolking door Israël, niet waar waren. In bijna alle gevallen ging het om andere munitie. Wel vond NRC bewijs voor de inzet van witte fosfor boven een dichtbevolkte woonwijk in Gazastad en in Libanon. Alle signalen wezen erop dat Israël verantwoordelijk was.

Een schilderij van Kandinsky dat het Stedelijk Museum Amsterdam in oktober van 1940 voor 167 gulden kocht. Is 82 jaar later overhandigd aan de erven van de laatste joodse bezitter. Die verkochten het werk in 2023, voor meer dan zestig miljoen euro. Het schilderij zou tijdens de bezetting door nazi’s zijn geroofd of onder druk van de oorlogsomstandigheden zijn verkocht. Na intensief onderzoek oordeelde de commissie die belast is met roofkunstkwesties dat dit toch niet zo was: het schilderij mocht daarom in het museum blijven hangen. Toen draaide de gemeente Amsterdam, eigenaar van het werk. Het schilderij ging toch terug. Of weg? Dit onderzocht de achtdelige podcast gemaakt door Pieter van Os, Iddo Havinga en Emmie Kollau voor NRC.