Succesverhalen

Op 16 november – een dag voor de Conferentie Onderzoeksjournalistiek – geeft factcheker Brecht Castel van Knack Visueel Onderzoek twee masterclasses. Met in de voormiddag een sessie voor de beginner en in de namiddag een sessie voor gevorderden.

Eind 2013 ontvangt de gemeenteraad van Birmingham, Engeland – een merkwaardige anonieme brief waarin melding wordt gemaakt van een complot van Islamisten om openbare scholen in een achterstandswijk over te nemen. Het geheime plan had de codenaam Operation Trojan Horse. De brief wordt intern snel ontmaskerd als nep, maar veroorzaakt toch landelijke paniek als die in maart 2014 lekt naar de pers. Anekdotes over leerkrachten die Salafistische gedachten in de hoofden van hun leerlingen pompen en hun vrouwelijke collega’s discrimineren, buitelen over elkaar heen in de media.

Sinds de invoering van de Woo is een strijd losgebarsten over de toepassing van de zogenaamde ‘i-grond’. Daarmee kunnen documenten geweigerd worden die het ‘goed functioneren van de staat’ bedreigen. Die strijd dreigt in het nadeel van openbaarheid te worden beslecht door slordige wetgeving, bewust misbruikt door de overheid. Verzoekers raken het spoor bijster, rechters letten niet goed op. Een reconstructie én een pleidooi voor een snelle wetswijziging.

Het College van Bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) heeft besloten om een bijzondere leerstoel Onderzoeksjournalistiek in te stellen. De leerstoel wordt voor 5 jaar ingesteld en is tot stand gekomen op initiatief van de Vlaams-Nederlandse Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ). Voor de financiering zijn Vereniging Veronica, Gieskes-Strijbis Fonds en Stichting Democratie en Media bij dit initiatief betrokken.

De Global Investigative Journalism Conference in Gothenburg was voor mij een zeer indrukwekkende en leerzame conferentie.

Het is inspirerend om verhalen te horen van journalisten van over de hele wereld die in veel moeizamere omstandigheden hun werk moeten doen. Onze klachten over slechte informatievoorziening vanuit de overheid stellen weinig voor, vergeleken met hoe journalisten in landen als Nigeria of Venezuela te werk moeten gaan. Niet dat wij ons daarom niet meer boos hoeven te maken over Woo-stukken die maar niet komen. Maar omdat als je hun verhalen hoort, je beseft wat een groot goed persvrijheid is en hoe belangrijk het is om die te blijven beschermen.

Journalisten zijn niet tevreden over de afhandeling van Woo-verzoeken. Het duurt vaak lang, levert soms weinig op, en de communicatie kan volgens hen beter. Veel winst lijkt te halen uit tijdig en open overleg en praktische afspraken tussen Woo-behandelaars en de journalisten.

Dit volgt uit een onderzoek waaraan 256 (onderzoeks)journalisten deelnamen en waarvoor een dialoogtafel met journalisten en Woo-behandelaars van de overheid is georganiseerd.

Een workshop van Henk van Ess volgen is toch een beetje als een fantastisch taartje komen eten op de verjaardag van een oom die de ene na de andere foute grap maakt, waar iedereen dan toch maar braaf om lacht. Van Ess is alles in één: hij is én het taartje en de oom.