Getipt vanuit zijn netwerk en door achtereenvolgende klokkenluiders, ontdekt Martijn Koolhoven een aantal informele fiscale regelingen, die ‘kampers’ en andere ‘moeilijke gevallen’ sterk bevoordelen. Het journalistieke netwerk helpt om details en omstandigheden scherp in te vullen. De serie wekt veel beroering.
De aanleiding voor het onderzoek vormde een tip uit mijn netwerk, de afgelopen achttien jaar opgebouwd als verslaggever van De Telegraaf. Aangezien de nadruk in de nieuwsverslaggeving bij De Telegraaf ligt op exclusief nieuws en primeurs, hebben verslaggevers alle vrijheid, tijd en budget om een eigen netwerk op te bouwen. Zestig tot zeventig procent van mijn tijd steek ik in het onderhouden, uitbreiden en verdiepen van dit netwerk. Negentig procent van mijn productie komt voort uit mijn eigen netwerk en slechts tien procent bestaat uit werk in opdracht van de Nieuwsdienst. Internet en alle nieuwe media ten spijt, heb ik de overtuiging dat onthullingen negen van de tien keer beginnen met de factor ‘mens’ en niet bij een computer.
Eerste bronnen
Toen ik begon aan dit onderzoek, wist ik alleen dat er een geheime ‘ruling’ (afspraak met de fiscus) zou bestaan tussen kampbewoners en de Belastingdienst, die inhield dat zij slechts 3 procent belasting hoefden te betalen. Eigenlijk dacht ik dat het een fakeverhaal was, want ik kon mij bijna niet voorstellen dat de belastingdienst zo’n grote rechtsongelijkheid in stand zou houden. Naïef, zo bleek al snel.
Eerst heb ik alle openbare bronnen, digitaal beschikbaar via ons archief (Lexis Nexis, alle landelijke en regionale dag- en weekbladen), geraadpleegd om te zien of het thema ‘fiscale vrijstaatjes’ al eens was belicht. Maar het was in de media tot dan toe alleen behandeld in het kader van Antillenroute en dergelijke.
Mijn aangever wilde absoluut buiten beeld blijven. Ik moest hem herhaaldelijk anonimiteit garanderen. De regeling zelf had hij niet zwart op wit, hij had hem slechts kunnen inzien. Ik heb hem een aantal keren op een geheime locatie bezocht om nadere informatie te krijgen. Niet alleen over de aard en strekking van de regeling zelf, maar ook over andere bronnen die op de hoogte zouden kunnen zijn. Dat waren er in totaal zes, onder andere een notaris, een advocaat, het bestuur van De Vinkenslag, de gemeente en de belastingdienst directie Zuid-Limburg.
Interviewafspraken
Telefonisch maakte ik de afspraken met betreffende bronnen. Hoewel ik bij gemeente Maastricht burgemeester Leers persoonlijk wilde spreken, schoof Voorlichting de verantwoordelijk wethouder naar voren. Waarschijnlijk wilde men de burgemeester dit keer uit de wind houden.
Wat mij zeer verbaasde, was dat het ministerie van Financiën instemde met een interview met de inspecteur van de belastingdienst in Limburg. De regel is dat de belastingdienst geen informatie geeft over individuele belastingplichtigen, dus waarom wel over de De Vinkenslagbewoners? De voorlichtster die het gesprek voorbereidde en bijwoonde, moet de impact van het verhaal zwaar onderschat hebben. Later, na publicatie, bleek dat de staatssecretaris niet wist van de omstreden 3 procentregeling. De andere bronnen stemden allen in met een interview. Waarbij ik ze overigens alleen vertelde dat het zou gaan over De Vinkenslag. Pas tijdens de gesprekken, heb ik het feitelijke onderwerp (de 3 procent regeling) aan de orde gesteld. De reden lijkt mij duidelijk: bronnen kunnen kopschuw kunnen worden, of je loopt het risico dat het nieuws ‘weglekt’ nog voordat je aan je research bent begonnen.
De gesprekken
De gesprekken in Zuid-Limburg verliepen boven verwachting. Bij zowel van de notaris in Maastricht die door veel kampers te hulp was geroepen in verband met het afschaffen van de 3 procentregeling, als de advocaat en de wethouder kreeg ik een directe of indirecte (‘Ik heb er van gehoord’) bevestiging van mijn verhaal.
Het interview met de notaris kreeg ik pas na lang aandringen. Hij had toestemming nodig van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB), afdeling Limburg en aanvankelijk was de reactie daar negatief. Notarissen zijn geheimhouders en in die zin de natuurlijke vijanden van journalisten. Ik heb de KNB toch overgehaald, door er op te wijzen dat Nederland recht heeft op kennis over het notariaat in het algemeen en de omgang met minderheidsgroepen in het bijzonder: ‘Zet de ramen open, in plaats van ze te sluiten’. Uiteindelijk stemde men in met een interview, maar alleen in aanwezigheid van de KNB regiovoorlichter en het hoofd van het kantoor.
Bij alle interviews, ook met de anonieme bronnen, maakte ik de afspraak van ‘inzage vooraf’ en recht op correctie van eventuele feitelijke onjuistheden. Uiteraard ben ik deze afspraak steeds nagekomen. Journalistiek onbevredigend was, dat het bestuur van De Vinkenslag mij niet te woord wilde staan.
24 februari: de eerste publicatie over de Vinkenslag Op zaterdag op de voorpagina: het nieuws over de 3 procent regeling . In dezelfde krant ook een pagina achtergrond. De impact was groot. Financiën had de publicaties vooraf gefiatteerd. De voorlichtster kon de berichtgeving tegenover andere media niet anders dan bevestigen..
De politieke follow-up
Staatssecretaris Wijn (Financiën) moest in de Tweede Kamer op dinsdag 17 februari tekst en uitleg komen geven. Hij zegde direct een diepgaand onderzoek toe. Maar tevens bezwoer hij de Kamer dat het een actie betrof van de belastingdienst Zuid-Limburg en dat De Vinkenslag een op zichzelf staand probleem was.
De publiciteit en het debat in de Kamer lokten veel emailverkeer uit. Eén van deze emailtjes was afkomstig van een man die aangaf een leidinggevende functie te hebben bij een eenheid van de belastingdienst. Hij had zich gestoord aan de uitspraken van de bewindsman. Het tegendeel was volgens hem het geval: een regeling zoals met De Vinkenslag was getroffen, was geen uitzondering, maar een regel!
Het contact met deze ‘klokkenluider’ (door mij Peter de Jong genoemd) verliep eerst bijzonder stroef, want hij riskeerde ontslag door rechtstreeks met een journalist contact te hebben. Hij gebruikte een andere naam en een ander emailadres. Na een paar dagen heen en weer emailen (uit zijn emails kon ik al snel opmaken dat hij kennis van zaken had) kon ik hem overtuigen van mijn integriteit en bij hem thuis een afspraak maken. Daar illustreerde hij zijn verhaal met documenten. Zijn relaas leidde opnieuw tot een voorpaginabericht met een achtergrondverhaal, op zaterdag 28 februari:
ASO’S BETALEN GEEN BELASTING
Ook dit nieuws werd ruiterlijk toegegeven door het ministerie van Financiën. Ondanks de politieke brandbaarheid, koos de directie Voorlichting voor een heldere en eerlijke communicatielijn. Wat zeker zal hebben meegespeeld, is dat het verhaal controleerbaar en gedetailleerd was.
Nóg een klokkenluider
Weer volgde een golf van publiciteit. Immers, de politieke vraag drong zich op of de staatssecretaris de Kamer verkeerd had geïnformeerd. Op een donderdagmiddag meldde zich een man, die mij bevestigde dat ook 0 procent belasting betalen geregeld voorkomt. En niet alleen op bepaalde kampen, maar voor hele, verspreid levende probleemfamilies: ‘Stop Invordering: Beruchte Kampers. Zigeuners: In de ijskast’, las de man mij voor. Hij werkte bij de belastingdienst Rotterdam en vertelde dat hij ‘voordroeg’ uit het centrale computersysteem. Ik vroeg hem printjes te maken van de betreffende pagina’s. Hij nam de printjes (zo’n acht in totaal) mee naar huis en ik heb daar direct een koerier heen gestuurd om ze op te halen. Zijn verhaal heb ik ondersteund met interviews met fiscaal specialist mr. Hans Hertoghs te Breda en de fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam, Ronald Sörensen, beiden goede relaties van mij.
6 maart: BERUCHTE ZIGEUNERS OOK BELASTINGVRIJ
(voorpagina en reportagepagina) De Rotterdamse documenten plaatsten we, ontdaan van de persoonsinformatie, ‘on-line’ op www.telegraaf.nl . De betreffende website-pagina werd dat weekeinde 48.000 keer bezocht!’
Gretigheid
Na deze publicatie besloot ik gas terug te nemen. Het ministerie deed onderzoek en het politieke en maatschappelijke debat was volop uitgelokt. Ik wilde de indruk van een ‘hetze’ voorkomen. Het begrip ‘campaigning’, wat De Telegraaf wel wordt toegedicht, is voor wat betreft de ‘fiscale vrijstaatjes’ niet aan de orde. Het was gewoon een schoolvoorbeeld van ‘ouderwets’ journalistiek handwerk. Dat de affaire uitgroeide tot een opvallend nieuwsfeit was alleen te danken aan mijn eigen journalistieke instinct, mijn gretigheid en de hulp van de klokkenluiders. Wat die gretigheid natuurlijk stimuleert, is het overweldigende aantal reacties, van ‘buiten’ en op de krant zelf.
Nasleep
3 juni: FISCUS PAKT ASO’S HARD AAN
(Staatssecretaris Wijn maakt exclusief in De Telegraaf de resultaten bekend van het onderzoek van de belastingdienst en kondigt maatregelen aan)
23 juni: INVAL FISCUS VINKENSLAG OM ACHTERSTALLIGE BELASTING TE INNEN
(Fiscus en ME vallen het woonwagenkamp binnen, onder hevige protesten van bewoners.)
Bedreigingen
Het bestuur van De Vinkenslag heeft mij nooit te woord willen staan. Afspraken werden telkens op het laatste moment afgezegd. Toen de bewoners er lucht van kregen dat wij het nieuws over de 3 procent regeling zouden gaan publiceren, is alle contact verbroken. Wel was er nog een heel ander gevolg. Vanuit verschillende grote woonwagenkampen zijn ikzelf en De Telegraaf ernstig bedreigd. In de ogen van de kampers, had ik hun ‘feestje’ kapot gemaakt. De bedreigingen hebben geleid tot tal van veiligheidsmaatregelen. Mede vanwege de bedreigingen was de krant tegen een nog verder gaande follow-up, hoewel ik die als journalist nog wel had zien zitten.
