Vrij Nederland, 3 april 2004
Door Michiel Hulshof en Tino Wallaart
Er gaan steeds meer stemmen op voor de invoering van een `zuiver districtenstelsel’, maar minister Thom de Graaf komt niet verder dan een zouteloos compromis. Dat kunnen wij beter. Gewapend met atlas, rode viltstift en zakjapanner ontwierp Vrij Nederland een districtenstelsel en berekende de politieke gevolgen.
Amsterdam, 23 januari 2003. Een politieke aardverschuiving. Zo kan de verkiezingsuitslag van gisteren het best worden omschreven. Dat de invoering van het districtenstelsel tot geheel nieuwe krachtsverhoudingen in de Kamer zou leiden, daar hield iedereen rekening mee. Maar dat het zó spannend werd, verbaasde elke politiek commentator.
Tot diep in de nacht zaten miljoenen Nederlanders aan de buis gekluisterd. Hertellingen in de districten Oost-Friesland, Hengelo en Borne, Neder-Betuwe, Nederrijn, De Vecht, Utrechtse Heuvelrug en Sittard-Geleen gaven pas om half drie vannacht de overwinning aan het CDA van Jan-Peter Balkende, die in zijn eigen district Hollandsche IJssel PvdA-kandidaat Hannie Stuurman versloeg. Eindstand voor de christen-democraten: 73 zetels. Weliswaar drie zetels te kort voor de absolute meerderheid, maar reden genoeg om een vrachtlading groene confetti uit te strooien over een hossende menigte in de Haagse brasserie Dudok.
Vijftig kilometer verderop, in de Amsterdamse discotheek Escape, kon PvdA-leider Wouter Bos ternauwernood zijn teleurstelling verbijten. Tot een uur vóór de definitieve uitslag hoopte hij nog op een absolute meerderheid in het parlement, zoals de polls eerder hadden gesuggereerd. De PvdA bleef uiteindelijk steken op 68 zetels. Voor de kleine partijen bleek de invoering van het districtenstelsel een regelrechte ramp: ze verdwenen allemaal uit de Kamer. D66, de SP en de kleine christelijke partijen mochten zelfs nergens aan de tweede ronde meedoen. GroenLinks nam het, in twee Amsterdamse districten, op tegen de PvdA. Maar Femke Halsema en Wijnand Duyvendak kregen geen voet aan de grond met als tegenstrevers Khadija Arib en Gerdi Verbeet. In Rotterdam legde de LPF het af tegen het ancien regime. Joost Eerdmans en Mat Herben, die zich speciaal voor de gelegenheid in de stad van Pim hadden gevestigd, verloren kansloos van Peter van Heemst en de populaire deelgemeentewethouder Dominic Schrijer.
Schamel
Bij de VVD, bijeen in De Flint te Amersfoort, wisten ze niet of ze nu moesten lachen of huilen. Met Gerrit Zalm als boegbeeld behaalde de partij een schamele negen zetels. Enige troost voor de liberalen: ze zijn onmisbaar voor een kamermeerderheid. Het CDA zal de VVD moeten opnemen in een coalitieregering. Waarmee Zalm, zelf verrassend genoeg verslagen door PvdA-diva Jeltje van Nieuwenhoven in Den Haag-Centrum, zijn politieke carrière toch nog kan voortzetten – als minister.
Zo ongeveer zou de berichtgeving in de kranten er op 23 januari 2003 uit hebben gezien als Nederland een districtenstelsel had gekend. Tot een paar jaar geleden sprak niemand serieus over zo’n kiessysteem, waarbij ieder Kamerlid zelf gekozen moet worden in zijn eigen district. (…)
Maar, zoveel is duidelijk, er staat iets te gebeuren. D66-vice-premier Thom de Graaf is speciaal aangesteld om Nederland aan bestuurlijke vernieuwing te helpen. Hij presenteerde al een met mitsen en maren omkleed districtenstelsel. Negentien districten, twee stemmen (een voor een landelijke en een voor een regionale kandidaat). Tegelijkertijd blijft de evenredige vertegenwoordiging onverkort gelden. Een zouteloos compromisvoorstel van De Graaf, zo erkennen zo’n beetje alle partijen.
Het kán zoveel eenvoudiger. Waarom niet Nederland opdelen in honderdvijftig even grote districten, die elk hun eigen volksvertegenwoordiger kiezen? Dan is er geen politicus meer die anoniem, achter de brede schouders van zijn lijsttrekker, de Kamer binnen kan glippen. Stuk voor stuk moeten ze hun zetel verdienen met een eigen campagne, een eigen programma en een eigen achterban. Verziek je het in Den Haag, dan kan de partij je niet langer in bescherming nemen door je – vooruit dan maar! – toch weer op de lijst te zetten. Elke vier jaar moeten alle honderdvijftig kamerleden hun eigen kiezers onder ogen komen.
Inpakken
Vrij Nederland pakte het rigoureus aan en ontwierp een districtenstelsel naar Frans model, compleet met twee kiesronden, zoals Van Aartsen suggereerde. (…)
Eén blik op de landkaart maakt duidelijk wat de gevolgen van een zuiver districtenstelsel zijn: drie partijen blijven over, de rest kan inpakken. Groot voordeel van deze kaalslag: de versnippering in de Nederlandse politiek is in één klap ten einde. Grote partijen zullen beter in staat zijn voldoende macht te verwerven om hun plannen te verwezenlijken.
Nederland is ook meteen verlost van ellendig lange formatiebesprekingen. Wie herinnert zich niet de soap van de kabinetsformatie 2003? (…) Wijsheid achteraf misschien, maar met een districtenstelsel was deze schertsvertoning ons bespaard gebleven, zo maakt het VN-onderzoek duidelijk. CDA (73 zetels) en VVD (negen stuks) hadden vanaf 23 januari meteen aan het werk gekund. Een regeerakkoord lag er en de ministers zaten er al. Nettotijdwinst: een halfjaar. Niet onbelangrijk in een periode van zware economische tegenwind. (…)
Maar met een districtenstelsel verandert er natuurlijk meer. Sterke kandidaten kunnen op eigen kracht een zetel bemachtigen, tegen de plaatselijke politieke kleur in. Dat Amsterdam-West veel PvdA-stemmers telt, wil niet zeggen dat GroenLinks-leider Femke Halsema daar bij voorbaat kansloos is. Leiden is een rood bolwerk, maar wat als Ayaan Hirsi Ali zich daar namens de VVD kandideert? (…)
Bollenstreek
Ook ongebonden lokale fenomenen krijgen een serieuze kans in de Kamer te belanden. Henk Westbroek als onafhankelijk kamerlid voor Utrecht-Centrum, Roel Pieper als geslaagd zakenman in de Kamer voor Haarlemmermeer-Zandvoort, Harry Mens voor de Bollenstreek, Ad Pastoor van Leefbaar Eindhoven voor zijn district: niet ondenkbaar in een districtenstelsel. (…)
Wie de feiten op een rij zet, vraagt zich af waarom Den Haag toch zo omzichtig en op kousenvoeten omgaat met vernieuwing van het kiesstelsel. De voors en tegens zijn kraakhelder. (…) Voor de toekomst van het kiesstelsel is er geen tussenweg. Wie wil dat parlementariërs een persoonlijk mandaat krijgen, moet de evenredige vertegenwoordiging af durven schaffen. Wie dat niet wil, moet accepteren dat alles bij het oude blijft. Het is tijd dat de Tweede Kamer der Staten-Generaal hom of kuit kiest. Maar of dat lukt in een politiek stelsel met negen partijen en een diep gewortelde consensuscultuur…
Met dank aan Maurice de Hond
Verder bij dit artikel
Zetelverdeling Tweede Kamer bij districtenstelsel
Volgens uitslag 22 januari 2003
| De partijen | Huidige situatie | Districtenstelsel |
| CDA | 44 | 73 |
| PvdA | 42 | 68 |
| VVD | 28 | 9 |
| SP | 9 | 0 |
| LPF | 8 | 0 |
| GroenLinks | 8 | 0 |
| D66 | 6 | 0 |
| ChristenUnie | 3 | 0 |
| SGP | 2 | 0 |
| Totaal | 150 | 150 |
- Een verslag uit Kampen hoe de SGP in het district Mastenbroek het verzet tegen samenwerking met de ChristenUnie opgeeft.
- De teleurstelling bij de duizenden SP-activisten in Oss, toen ‘us Jan’ Marijnissen net niet de tweede ronde haalde.
- Hoe Twente het enige kiesdistrict in Nederland werd waar geen tweede verkiezingsronde werde gehouden. Annie Schreijer-Pierik wist voor het CDA in de eerste ronde al 55 procent van de stemmen binnen te halen.
- De neergang van de LPF door het districtenstelsel. Alleen in de Rotterdamse districten Feijenoord en Charlois-Hoogvliet haalde een LPF’er de tweede ronde.
- VVD neemt in Leidse Venen verrassend de leiding in de tweede ronde, nadat in de eerste ronde het CDA nog op kop lag.
