Noeste arbeid. Dat mag je gerust zeggen van al het onderzoeksjournalistieke werk dat in 2003 en 2004 is verzet door Nederlandse en Vlaamse journalisten. Niet alleen hebben zij informatie onthuld, gesignaleerd, achterhaald en in beeld gebracht, maar bovendien gunnen zij ons met hun toelichtingen een kijkje achter de schermen. Vrijwillig hebben zij hun lades omgekeerd en een deel van hun bedrijfsgeheimen prijsgegeven.
Want onthullende informatie krijg je nooit zomaar in je schoot geworpen. En zelfs als de informatie in een plastic zakje aan de deurknop wordt gehangen, dan nog is het de taak van de journalist om bronnen en methodes te vinden die de informatie bevestigen en het beeld compleet maken. Daarvoor is veel inventiviteit, doorzettingsvermogen en beoordelingsvermogen nodig. Want problemen zijn er vele.
Wat doe je bijvoorbeeld als mensen aanvankelijk helemaal niet geïnteresseerd zijn om met je te praten? Volhouden. Vele ballen tegelijk in de lucht houden. Je verzoek toch weer wat anders formuleren. Vriendjes inschakelen. Het vliegtuig pakken en toelichten wat je in een eindeloze rij mails al tot in alle details hebt beargumenteerd. Tot er eindelijk ééntje toehapt, en de anderen niet willen achter blijven. Een eerste nee is geen nee, zo ondervonden de redacteuren van Andere Tijden bij een uitzending over de eerste Bilderbergconferentie.
En besluit je om een stuk wel of niet te publiceren, als je de gegevens niet compleet kunt krijgen? Dan maar niet compleet, dacht Technisch Weekblad bij het inventariseren van industriële research. Dat komt volgend jaar wel. En inmiddels komt de industrie uit eigen beweging met gegevens. Want alles beter dan ontbreken in een publicatie.
Hoe houd je voortgang in een project, als elke dag een nieuwe krant zakt? Hoe overwin je de waan van de dag? Laat het andere werk aan anderen over. Of werk in de avonduren. Tussendoor. Of juist met vereende kracht. De vele voorbeelden in dit boek laten zien dat het kan. En vooral hóe het lukt.
En wat doe je als je ziet dat andere media op hetzelfde spoor zitten? Stilhouden. Of juist samenwerken. Afleiden. Snel publiceren. Afspraken maken. Drie verschillende onderzoeksprojecten in dit boek richtten zich op Ahold. Kijk en vergelijk. De journalisten laten zien wat het betekent om samen op te trekken of alleen verder te gaan.
Zo is er veel wat we van elkaar kunnen leren. Dit boek is geen top-25 van de onderzoeksjournalistiek in Nederland en Vlaanderen. Voor het erkennen van de allerbeste onderzoeksjournalistiek is de VVOJ-prijs, die dit jaar voor het eerst wordt uitgereikt. Het gaat in dit boek om inspirerende, leerzame en informatieve voorbeelden. De redactie heeft vooral gekeken naar de hobbels die onderzoeksjournalisten het afgelopen jaar hebben genomen. Ongeacht hun succes, met al dan niet perfecte uitvoering.
Wie denkt dat onderzoeksjournalistiek voorbehouden is aan de landelijke kranten en publieke omroepen, heeft het mis. Inspirerende, inspannende en invloedrijke projecten zijn net zo goed te vinden bij regionale bladen, vakbladen, special-interestbladen en commerciële omroepen. Dit boek vormt een afspiegeling van die diversiteit. Bij alle media spannen redacties zich in voor onderzoeksjournalistiek. En niet alleen redacties. Ook freelance journalisten leveren pareltjes af. Veel van hun werk komt financieel nooit terug. Hopelijk komt daar nog eens verandering in.
Dank aan de onderzoeksjournalisten, die groeven in hun herinnering, harde schijven doorzochten en ordners leeghaalden om het verhaal achter hun verhaal te schrijven. Hun gedrevenheid en openheid tilt onderzoeksjournalistiek op een hoger plan. Dat de Nederlandstalige journalistiek daar de vruchten van moge plukken.
De redactie
Ides Debruyne, Janneke Donkerlo, Ditty Eimers, Han Gommeren, Kor Goutbeek, Michel Robles, Heleen Schoone, Luuk Sengers, Bram Vermeer, Lisette Vos
