Jaarboek

Industriële R&D niet in het gedrang

Technisch Weekblad, 26 maart 2004

Door Henk Tolsma

Technisch Weekblad brengt voor het vijfde achtereenvolgende jaar de special bedrijfs-R&D uit. De cijfers in de Top 50 van bedrijven met een eigen R&D-afdeling wijzen uit dat het industriële onderzoek en ontwikkelingswerk niet uit Nederland verdwijnt. De helft van de bedrijven in dit klassement toont zelfs een plus in de uitgaven over 2003 ten opzichte van een jaar eerder.

Verhalen als zouden industriële laboratoria op grote schaal Nederland verlaten zijn niet juist. Ook niet dat werkgelegenheid in de bedrijfs-R&D in Nederland wordt afgebouwd. Artikelen in de pers suggereren dit wel. Er hangt onmiskenbaar een negatieve stemming rond de nationale R&D-inspanning. […]

De cijfers die Technisch Weekblad de afgelopen vijf jaar heeft verzameld over de R&D-uitgaven en -personeelsaantallen van Nederlandse bedrijven laten zien dat R&D niet op grote schaal uit Nederland verdwijnt. Wel blijken juist het afgelopen jaar vijf van die zeven grote bedrijven minder aan onderzoek en ontwikkeling te hebben uitgegeven. Maar slechts bij één van die zeven – Philips – is ook het aantal O&O-medewerkers gedaald. Voorlopig is er geen reden om aan die lagere cijfers dramatische conclusies te verbinden. Ze kunnen heel goed samenhangen met de slechte conjunctuur.

De Top 50 Bedrijfs-R&D laat zelfs opvallend veel plussen zien. Maar liefst 24 bedrijven hebben in 2003 méér aan R&D uitgegeven dan in 2002. Dertien hebben minder besteed, en drie scoren over beide jaren gelijk. Bij elf bedrijven is geen vergelijking met voorgaande jaren mogelijk. De bereidheid van ondernemingen om R&D-cijfers vrij te geven neemt met het jaar toe, maar laat nog steeds te wensen over. Bovendien is de consistentie soms zoek. Akzo Nobel verstrekt van jaar op jaar onvergelijkbare cijfers over de R&D-inspanningen.

Er zijn daarnaast zeker negatieve tendensen. Van de bedrijfs-R&D op het gebied van telecom, vijf jaar geleden nog goed voor 2500 arbeidsplaatsen, is er slechts twintig procent over. Dit hangt vooral samen met overheidsbeleid ten aanzien van umts-licenties en met verkeerde marktinschattingen van bedrijven. De umts-hype heeft zijn uitwerking niet gemist. De R&D van KPN maakt overigens sinds een jaar deel uit van TNO.

Een studie van Economische Zaken, die een jaar geleden is verschenen, suggereert dat de O&O in de Nederlandse particuliere sector achter ligt vergeleken met die in andere geïndustrialiseerde landen. Maar `nationale’ vergelijkingen zijn op dit gebied uit den boze. Alleen vergelijkingen per bedrijfstak, en liever nog per bedrijf, tellen. Uit het EZ-onderzoek blijkt dat bedrijven zich qua uitgaven vergelijken met concurrenten. De R&D-uitgaven van Philips liggen op hetzelfde niveau als die van Sony. Datzelfde geldt voor Shell ten opzichte van Exxon/Mobil en DSM tegenover Dow Chemical. Océ kan zich meten met Xerox.

Innovatiekracht

Technisch Weekblad vraagt bedrijven ook elk jaar voorbeelden te noemen van recent afgesloten R&D-projecten (zie overzicht). Daaruit blijkt hoe toegepast en grofstoffelijk dat onderzoek vaak is. Dat geldt zelfs voor enkele van de grote zeven: ASML, en met name Océ. Alleen Philips en DSM wagen zich nog aan enige vorm van fundamenteel onderzoek. Voor de rest is dat type onderzoek verschoven naar universiteiten en de technologische topinstituten.

Bij alle aandacht die momenteel uitgaat naar innovatie kan er niet genoeg op worden gehamerd dat R&D alléén weinig zegt over de innovatiekracht van het bedrijfsleven. Dat geldt zeker in een samenleving die de-industrialiseert en meer en meer een diensteneconomie wordt. Om innovatiekracht te meten moet óók worden gekeken naar uitgaven voor marketing, informatietechnologie (met name software), design, organisatieontwikkeling, en om-, her- en bijscholing. Dat besef leeft inmiddels breed, maar internationaal vergelijkbare cijfers zijn er nauwelijks.

Toegekende octrooien 2003 2002

Philips 3035 3144
Unilever 1800 1680
Teijin Twaron 464 405
Stork 228 190
Corus Group 179 84
Shell International 94 57
ASM International 86 90
Océ Technologies 80 49
Paques 30 30
VMI-Epe-Holland 21 20

[…]

Top 50 Bedrijfs-R&D in Nederland

Bedrijf PERSONEEL (fte’s) UITGAVEN (miljoenen euro’s)
2003 2002 2001 2000 1999 2003 2002 2001 2000 1999
1 Philips, Eindhoven 1000 1050 1103 1045 1020 7830 8130 8200 8683
2 Akzo Nobel, Arnhem 291 286 2300 2260 3450 3400
3 ASML, Veldhoven 252 267 286 269 234 1210 1175 1335 1167
4 Shell, Amsterdam/Rijswijk 249 298 215 157 171 1500 1500 2550 2600
5 DSM, Geleen/Delft 180 195 204 210 1215 1100 1230 1520
6 Unilever, Vlaardingen 172 149 118 114 109 1080 1050 1300 1350
7 Oc?, Venlo 140 140 135 114 109 1100 1100 1100 1100 1200
8 Stork, Naarden 71 32 24 59 59 465 900 837 800 900
9 Thales, Hengelo 69 84 83 87 103 816 890 880 907 951
10 Corus Technology, IJmuiden 66 69 64 55 53 469 493 480 443 453
11 Dow Benelux, Terneuzen 37 40 37 37 31 280 293 292 251 235
12 Ericsson, Rijen# 37 400
13 Medtronic Bakken, Maastricht# 25 160
14 Campina, Tilburg 24 20 209 193
15 Vitatron, Dieren 21 24 14 17 16 160 180 175 200 195

[….]
# bron: CPB
* schatting R&D-uitgaven op basis aantal R&D-medewerkers; 80.000 à 90.000 euro per medewerker (afhankelijk van type bedrijf). Enkele grotere bedrijven die wel R&D in Nederland verrichten, maar daarover geen gegevens vertrekken: Cap Gemini Ned.; IBM; Paccar/DAF; Purac Biochem; NS; JDS Uniphase Ned.; John Crane Lips; Sara Lee/DE; Van der Lande; Joh. Enschedé; Honeywell; SKF Ned.; Rexrodt Hydraudyne.

Recent afgesloten R&D-projecten

IHC Holland: grootste zeegaande cutterzuiger ter wereld.
[…]

R&D-uitgaven in Nederland, als percentage van wereldwijde R&D-uitgaven
[…]

Verder in deze special van Technisch Weekblad:

De geldverslindende R&D van de Grote Drie van Detroit, die niettemin te weinig oplevert.
Vijf onderzoekers van Philips Research leggen in een groot artikel de ins en outs van de ontwikkeling van oprolbare beeldschermen uit.
Chief Technology Officer Emmo Meijer van DSM maakt duidelijk waarom zijn bedrijf meer aan R&D gaat doen.

  • Stork: Glare.
  • Inalfa Roof Systems: multifunctioneel daksysteem Citroën C3 Pluriel; innovatief panoramadaksysteem BMW 3- en 5-serie.
  • Holland Railconsult: Icesolution.
  • Siemens VDO: nieuwe navigatielijn BMW, Opel, Audi; nieuw VDO Dayton MS5500 navigatiesysteem (winnaar EISA-award).
  • Boskalis Westminster: model van de (statistische) verwachting van met name golven op werklocaties buitengaats ten behoeve van baggerprojecten.
  • Ballast Nedam Infra: brandisolerende en akoestische bekleding van tunnels; snelle chloridebepaling van zeezand.
  • Fugro: geïntegreerd onderwater navigatiesysteem dat gebruik maakt van traagheidsnavigatie
  • Vitatron: opvolger Vitatron C-series, de eerste digitale pacemaker, waarin het kamerritme wordt gestabiliseerd tijdens een boezem-aritmie.
  • Ballast Nedam, Boskalis, Delft Instruments, DHV, Gasunie, Greif, Holland Rail, IHC, Van der Lande, Kon Ned Munt, Nefit, Paques, Schelde, VMI 100
  • Stork 96
  • BE Semiconductor 88
  • Campina 85
  • Vitatron 84
  • ASM Lithography 82
  • Cosun 71
  • Corus Technology 70
  • Inalfa Roof Systems 70
  • DSM 67

Gerelateerde artikelen

De alweer vijftiende editie van het VVOJ Jaarboek Onderzoeksjournalistiek is vrijdag 6 april gepresenteerd tijdens de Avond van de Onderzoeksjournalistiek in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. In deze jubileumuitgave een speciaal katern met kleurenfoto’s waarop ANP-fotografen een jaar onderzoeksjournalistiek in beeld brengen.
Voor haar Jaarboek Onderzoeksjournalistiek 2017 zoekt de VVOJ een eindredacteur. Ben jij een ervaren bladenmaker? Heb je een scherpe eindredactionele blik? Ben je lid van de VVOJ en beschik je over de talenten die nodig zijn om een enthousiaste vrijwillige redactie te begeleiden? Lees dan vooral verder.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk