Jaarboek, Kenniscentrum

Pendelen tussen bankbestuurders

Jan Puype verlaat de VRT en blikt terug op zijn laatste Panorama-uitzending over het Fortis-fiasco

De uitzending ‘Fortis Files’ op zondag 1 februari 2009 was de laatste die onderzoeksjournalist Jan Puype voor VRT Panorama maakte. Vorig jaar sleepte hij met zijn Panorama-collega Wim Van den Eynde een nominatie voor De Loep in de wacht met de uitzending ‘Pax Electrabel’. Maar Puype houdt van het gedrukte woord – hij schreef al eens boek over de Belgische elite – en die oude liefde blijkt onverbeterlijk.

Tekst: Arno Kersten, 3 maart 2009

De Panorama-uitzending over het fiasco-Fortis reconstrueert een drama dat in België diepe sporen heeft achtergelaten. Niet verwonderlijk, Fortis was jarenlang de grootste privé-werkgever van het land. “Een van bij ons die echt begon mee te tellen in Europa”, zo zegt de presentator die de reportage inleidt. “Want de Nederlandse grootbank ABN Amro overnemen, dat was geen klein bier.”

Hoe kon, tegen de achtergrond van de zich verdiepende kredietcrisis, die bank zo snel bergafwaarts glijden? Dat verhaal vertellen Puype en collega Van den Eynde in een reconstructie van 45 minuten, met een aantal prominente bankbestuurders die voor het eerst “op de praatstoel” plaatsnemen. De redactie strikte onder andere Herman Verwilst (ceo), Gilbert Mittler (cfo), Karel De Boeck (ceo Fortis Holding) en Jozef De Mey (topman Fortis-verzekeringen). Geen medewerking kregen Puype en Van den Eynde van president-commissaris Maurice Lippens.

De topfiguren voor de camera krijgen, vergde bloed, zweet en tranen. Het zag er tijdens de voorbereidingen zelfs nog naar uit dat ze het item maar moesten afblazen, vertelt Puype. “Op een gegeven moment heeft het item terug op het kapblok, zoals we dat in goed Vlaams zeggen, gelegen met de vraag: moeten we die uitzending eigenlijk wel doen? Het zag er niet naar uit dat we voldoende medewerking zouden gaan krijgen.”

Pendeldiplomatie
Stapje voor stapje is de redactie te werk gegaan. Puype licht toe: “In de reportage ziet u Valère Croes (ex-directeur Fortis-AG). In de jaren tachtig en negentig was hij de rechterhand van Lippens, hij was de sterke man bij AG. Iedereen stond in contact met hem. Daarom was Croes de eerste die we benaderden. Doordat we hem hebben kunnen overtuigen om on the record te spreken, hebben we weer een volgende persoon kunnen overhalen. De Mey wilde dan ook wel meedoen. Toen we De Mey hadden, kwam de volgende.”

Een “pendeldiplomatie” noemt Puype het, een kwestie van veel duwen en trekken. “Dat pendelen, zonder dat we zeker waren wat het resultaat zou zijn, duurde toch wel een week of vijf, zes.”

Puype onthult dat Jean-Paul Votron (ex-ceo) aanvankelijk bereid was om mee te doen, er waren voorbereidende gesprekken. “Maar toen is ineens die crisis in Belgie ontstaan over de invloed van de politiek op het gerecht. Op de dag van het interview heeft hij uiteindelijk afgebeld. Hij was bang dat zijn uitspraken meer olie op het vuur zouden gooien. Als we Votron hadden gehad, denk ik dat Lippens ook had meegewerkt. Die was verbaasd dat we zo ver waren gekomen. Hij begon zijn kar te draaien. Dan had hij niet meer kunnen achterblijven.”

Noot
De verzameling hoge heren die voor de camera verschijnt maakt de reportage sterk, maar Puype wil zelf ook wel een kritische noot uiten.

“We schrikken er niet voor terug om moeilijke dingen te brengen, kijk maar naar Electrabel”, vertelt hij. “Bankieren is een moeilijk in beeld te brengen onderwerp voor televisie-journalistiek. Hoe is bankieren veranderd, hoe zitten die rommelhypotheken in elkaar, dat soort dingen leggen we uit. We geven de kijker heel veel info mee. Zo veel, dat je schrikt hebt: blijft de kijker het nog wel volgen?”

Maar een groot deel van de verzamelende informatie, documentatie en gesprekken is buiten de uitzending gebleven. Interessant materiaal, maar te gedetailleerd en te ingewikkeld voor een televisie-reportage. “We hebben veel contacten gehad met mensen in het management die gewaarschuwd hebben dat het fout zou gaan lopen. Die hebben we niet kunnen gebruiken, omdat het zo’n technisch en moeilijk jargon is.”

Bovendien leunt de research veel op off the record verkregen informatie, terwijl je die in de reportage moeilijk in beeld kunt brengen. In een geschreven verhaal zijn anonieme bronnen makkelijker te camoufleren, aldus Puype.

Gulzig
“Het is een uitzending geworden waarin we het management hun waarheid hebben laten zeggen. Er waren eigenlijk twee geluiden. De ene was van Verwilst en De Boeck die zeiden: er zijn fouten gemaakt, we waren te gulzig. Het andere geluid was van die twee anderen, die dat niet over de lippen kregen en zeiden: wij zijn slachtoffer.”

“Anderzijds hebben we ook genoeg contragewicht gemaakt, waardoor kijkers die woorden met een korreltje zouden kunnen nemen.”

Puype: “Eigenlijk hadden we twee uitzendingen moeten maken. Allez, we mogen content zijn dat we van onze bazen 45 minuten mogen maken. Maar steeds moet je waken dat de kijker niet afhaakt. Frustratie is een te hard woord, maar wel spijtig vind ik het wel dat we die informatie niet hebben kunnen gebruiken waar we veel tijd in hebben gestoken.”

Van twee interviews staan uitgebreidere versies op het weblog van Panorama. Via internet kun je meer informatie en documenten kwijt die niet of zijdelings aan de orde komen in een uitzending. “Daar ben ik het volledig mee eens”, zegt Puype. Toch is dat betrekkelijk nieuw voor de VRT-website.

“Het is logisch: als je toch een website hebt, maak het dan meer multimediaal. Maar dat moet je dat ook organiseren. Het is geen schandaal wat ik zeg, maar de VRT moet nog leren om multimediaal te werken. Onze productietijd is vastgesteld. Twee dagen voor de uitzending moeten we klaar zijn met de montage. Als je dan ook nog die website moet vullen met interviews en documenten, dan kost dat extra tijd die we niet hebben. En dus extra middelen. Maar dat gaat er vrees ik nog niet van komen, want de VRT moet bezuinigen.”

Peppi en Kokki
Met Puypes vertrek bij Panorama komt er een einde aan de samenwerking met Wim Van den Eynde, die ruim twee jaar heeft geduurd. “We zijn echt Peppi en Kokki”, lacht Puype. “We zijn heel verschillend. We denken anders. Soms knettert dat, in de goeie zin. Het is altijd opbouwend, het brengt ons verder. We werken graag samen, want de een heeft inzichten die de ander niet heeft.”

“Financiële dossiers zijn meer mijn cup of tea. In deze uitzending heb ik naast de research ook de interviews gedaan, maar in andere uitzendingen neemt Wim weer meer het voortouw”, aldus Puype. “Ik ben meer de graver, de wroeter. Wim is echt een televisieman, hij heeft me heel veel geleerd over tv maken.”

“Ik vind televisie heel plezant, het heeft zijn kracht als medium. Televisie moet het hebben van een Mittler die even sprakeloos blijft. Televisie is meer van de emotie, de kracht van zo’n stilte. In het geschreven woord kun je dat niet met die impact naar voren brengen.”

“Maar ik heb ook met het Fortis-dossier weer die aspecten gezien die je met televisie niet kwijt kunt en die ik eigenlijk wel wil brengen. Dan kies ik eigenlijk liever voor dat laatste. Sinds vorige week zit mijn diensttijd erop en ben ik weg bij Panorama. In alle vrede.”

Gerelateerde artikelen

De alweer vijftiende editie van het VVOJ Jaarboek Onderzoeksjournalistiek is vrijdag 6 april gepresenteerd tijdens de Avond van de Onderzoeksjournalistiek in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. In deze jubileumuitgave een speciaal katern met kleurenfoto’s waarop ANP-fotografen een jaar onderzoeksjournalistiek in beeld brengen.
Voor haar Jaarboek Onderzoeksjournalistiek 2017 zoekt de VVOJ een eindredacteur. Ben jij een ervaren bladenmaker? Heb je een scherpe eindredactionele blik? Ben je lid van de VVOJ en beschik je over de talenten die nodig zijn om een enthousiaste vrijwillige redactie te begeleiden? Lees dan vooral verder.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk