Het Gelderse dorp Duiven heeft jarenlang geworsteld met een nieuw centrumplan. Het gemeentebestuur wilde de dorpskern op de schop nemen. Monumentale gebouwen zouden verdwijnen, winkels moesten verkassen. De Duiven Post haalde medio 2003 het vertrouwelijke conceptplan boven water. Diverse primeurs volgden en door alle commotie verloor de zittende coalitie de gemeenteraadsverkiezingen . De nieuwe raad stelt een nieuw centrumplan op. Fragmenten uit de artikelenreeks.
*Nieuwsblad De Duiven Post, artikelenreeks 2003-2006*
Door Pieter Copier e.a.
1. Week 39, 2003
Ingrijpende herziening centrumvisie Duiven
De plannen voor de herinrichting van het Duivense centrum zijn ingrijpend gewijzigd ten opzichte van een eerste schets die in april 2001 openbaar werd gemaakt.
Dit blijkt uit nog vertrouwelijke stukken waarover deze krant beschikt. Er is onder andere sprake van verplaatsing van het CCOG naar het Remigiusplein, sloop van sporthal De Spelleward, een forse uitbreiding van de Elshof Passage en afsluiting van een deel van de Kastanjelaan.
De nieuwe plannen zijn het afgelopen jaar uitgebreid besproken met een klankbordgroep, waarin onder andere ondernemers, bewoners, de monumentencommissie en enkele maatschappelijke organisaties zitting hebben. Momenteel wordt op het gemeentehuis gewerkt aan een meer definitieve versie, die waarschijnlijk nog dit jaar naar buiten komt.
2. Week 41, 2003
Vraagtekens bij ‘ambitieniveau’ centrumvisie
Zowel de Duivense gemeenteraad als vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties zetten vraagtekens bij het ‘ambitieniveau’ van de gewijzigde centrumvisie, waarover deze krant onlangs publiceerde.
Dit blijkt uit een verslag van een besloten bijeenkomst die enkele maanden geleden plaatsvond. Er is vooral vrees dat de plannen te ‘grootstedelijk’ zijn voor Duiven. Daarnaast zijn er twijfels aan de financiële haalbaarheid.
De gewijzigde centrumvisie is begin juni achter gesloten deuren aan de gemeenteraad gepresenteerd. Tevens was een aantal leden van de klankbordgroep aanwezig.
3. Week 8, 2004
Gemeente weigert medewerking aan MKB-forum
De Duivense burgemeester Henk Zomerdijk en raadsgriffier Mat Gijsbers hebben de gemeenteraad gevraagd terughoudend om te gaan met verzoeken van derden om mee te werken aan voorlichtingsactiviteiten met betrekking tot het nieuwe centrumplan. De burgemeester en de griffier willen dat de gemeente zelf de touwtjes in handen houdt.Dit schrijft Gijsbers aan alle raadsleden en fractieassistenten in een e-mail, waarover deze krant beschikt. Hij heeft het mailtje geschreven op verzoek van burgemeester Zomerdijk, die als portefeuillehouder de eerstverantwoordelijke is voor het centrumplan. Volgens Gijsbers en Zomerdijk roept het plan allerlei reacties op en wordt ‘via meerdere wegen getracht invloed te krijgen op het plan en het proces van behandeling’.
4. Week 9, 2004
Open communiceren: het is even wennen
Als het aan het college van burgemeester en wethouders ligt, gaat het Duivense centrum op de schop en niet zo’n klein beetje ook. Maar voordat er gesloopt en gebouwd kan worden, moet eerst voor draagvlak onder de bevolking gezorgd worden. Daarvoor is een communicatieplan bedacht zoals Duiven dat nog niet eerder meegemaakt heeft. Ook voor de pers is een belangrijke rol weggelegd.
Het communicatieplan laat voor een plaatselijk weekblad wat dat betreft weinig te wensen over: “De pers moet breder en dieper geïnformeerd worden dan de gemiddelde inwoner van Duiven. Het hele proces moet zo transparant zijn dat de pers in feite overal weet van heeft.”
Gezondere uitgangspunten voor een open dialoog met de bevolking over een dermate ingrijpend plan zijn nauwelijks denkbaar. Dat vond ook de gemeenteraadscommissie grondgebied, die dus dinsdag 10 februari tijdens een openbare vergadering het communicatieplan enthousiast omhelsde. Waarna de commissie zich direct na afloop van de vergadering achter gesloten deuren terugtrok om van de burgemeester nog wat extra informatie over het centrumplan te krijgen.
Uw verslaggever was (beroepsdeformatie) meteen nieuwsgierig en pakte de telefoon voor een rondje bellen met raadsleden. Het achterhalen van het onderwerp van de geheime beraadslagingen kostte geen moeite – de financiële onderbouwing van het centrumplan – maar verder was ‘er al genoeg gelekt naar de Duiven Post’ en bovendien lezen ook projectontwikkelaars en bouwbedrijven de krant en ‘die moet je in dit stadium niet wijzer maken dan nodig is want dat kan de gemeente straks alleen maar geld kosten’.
Daar valt wat voor te zeggen, ware het niet dat de verslaggever vervolgens van het ene na het andere raadslid het advies kreeg om zich vooral niet druk te maken, want de vertrouwelijke informatie had werkelijk bijzonder weinig om de hakken. De verslaggever kan zijn tijd wel beter besteden, ‘want je weet alles al’.
“Nou, nou”, zegt een bron in het gemeentehuis, “ik heb hier anders wel een verhaal van zestien kantjes voor me liggen.” Zestien kantjes? Over helemaal niets?
5. Week 50, 2005
Geheime cijfers centrumplan liggen op straat
De financiële onderbouwing van het Duivense ontwerp-centrumplan ligt op straat. Door ambtelijke onoplettendheid heeft de vertrouwelijke exploitatierekening namelijk van vrijdagavond tot maandagmiddag op het openbare gedeelte van de gemeentelijke website gestaan. Een geschrokken burgemeester Zomerdijk spreekt van een ‘bedrijfsongeval’ en hoopt dat de schade beperkt blijft.
Nog geen twee jaar geleden stond publicatie van financiële gegevens over het centrumplan zo ongeveer gelijk aan schending van het staatsbelang. Zelfs de toenmalige PvdA-fractievoorzitter Otwin van Dijk wist enkele volgens hem zeer onschuldige cijfers niet in de openbaarheid te krijgen. Burgemeester Zomerdijk vond – geciteerd door Otwin van Dijk – “dat slimme jongens en meisjes, bijvoorbeeld van projectontwikkelaars en bouwbedrijven, dergelijke informatie kunnen herleiden tot bepaalde grootheden die later gebruikt kunnen worden in onderhandelingen met de gemeente.”
Toen de burgemeester steun kreeg van het raadspresidium gaf uw verslaggever het maar op. Vandaar dat enige opwinding zich van schrijver dezes meester maakte toen hij maandagochtend tijdens een telefoongesprekje routinematig even de gemeentesite checkte en op twee plaatsen bij de stukken voor de raadsvergadering van maandag 19 december de ‘exploitatierekening’ van het centrumplan aantrof. Het zou toch niet waar zijn…
Wel dus, en binnen de kortste keren spuugt de printer tientallen pagina’s met cijfers, berekeningen en tabellen uit over wat de herinrichting van het centrum moet gaan kosten en opleveren. Alles staat erin: van de geschatte waarden van allerlei panden tot de benodigde investeringen in voorzieningen. Tijd voor een telefoontje naar de burgemeester. Zou hij tot heel andere inzichten zijn gekomen? De burgemeester blijkt jarig, maar we schatten in dat hij het in dit geval niet erg vindt om gestoord te worden.
Met het geroezemoes van een volle huiskamer op de achtergrond neemt burgemeester Zomerdijk de felicitaties in ontvangst: “Wat leuk dat je daaraan denkt!” Maar het wordt nog veel leuker. “Ik heb hier de exploitatierekening van het centrumplan voor mij liggen en raadt u eens hoe ik daaraan kom? – stilte aan de andere kant van de lijn – van de gemeentelijke website!” De burgemeester staat naar eigen zeggen ‘perplex’ en afgesproken wordt dat hij even een telefoontje gaat plegen en later die middag zal reageren.
6. Week 9, 2006
Centrumplan-glossy: vals spel of objectieve overheidsvoorlichting?
Een eind vorige week verspreide folder van de gemeente Duiven over het omstreden centrumplan heeft de politieke verhoudingen kort voor de gemeenteraadsverkiezingen op scherp gezet. GroenLinks spreekt van vals spel op kosten van de burger, maar volgens het college zelf wordt alleen maar uitvoering gegeven aan het raadsbesluit over het centrumplan van 19 december.
De fullcolour brochure over het centrumplan is huis aan huis in een speciale envelop verspreid en ziet er gelikt uit. Op de voorpagina legt het college van B en W uit dat er “veel onjuistheden naar voren werden gebracht die afbreuk doen aan de essentie van het besluit.” (…) De Informeel Extra is dan ook bedoeld om het raadsbesluit van 19 december nog eens uit te leggen. Vervolgens worden de belangrijkste bezwaren van tegenstanders één voor één tegengesproken.
Lijsttrekker Bas Elfrink van GroenLinks ontplofte vrijdag bijna toen hij de folder onder ogen kreeg. “Een verwerpelijke poging deze verkiezingen te beïnvloeden.”
Eén van de voorstanders van het centrumplan is VVD-lijsttrekker Paul Verhoef. “Het is goed dat de kiezer (…) objectieve informatie krijgt (…). ”
7. Week 11, 2006
Politieke aardverschuiving zonder precedent
De gemeenteraadsverkiezingen hebben vorige week dinsdag geleid tot een ware politieke aardverschuiving in Duiven. De tegenstanders van het centrumplan zijn de grote winnaars, terwijl de verkiezingen voor de voorstanders op een debâcle zijn uitgelopen.
In hun reacties noemen alle partijen het centrumplan als voornaamste oorzaak. Ook Dorothé van Dalen (Lijst Groessen) reageert geschrokken: “We (…) hebben steeds gedacht dat we de mensen nog wel konden overtuigen. Daarom hebben we ook die folder nog uitgebracht.”
8. Week 22, 2006
Oude centrumplan definitief in prullenbak
Het oude Duivense centrumplan is definitief naar de prullenbak verwezen. Een meerderheid van de gemeenteraad is maandagavond akkoord gegaan met een voorstel om het plan in te trekken. Tegelijkertijd werd groen licht gegeven voor een uitgebreide inspraakprocedure, die uiterlijk in oktober 2008 tot een nieuw plan moet leiden. (…)
Bovenstaande fragmenten zijn ingekorte versies van de oorspronkelijke artikelen in de Duiven Post.
TOELICHTING
Broddelen rond een Centrumplan
De jarenlange discussie rond Centrumplan Duiven laat, behalve het belang van vasthoudende lokale journalistiek, ook veel zien over de veranderende opvattingen over gemeentevoorlichting. Echte onderzoeksjournalisten, met meer tijd en middelen, waren overigens dieper in de achtergronden gedoken…
Door Pieter Copier
Laat ik beginnen met eerlijk te zeggen dat opname in het VVOJ-jaarboek voor ondergetekende zo ongeveer de journalistieke hoofdprijs is. De term onderzoeksjournalistiek roept associaties op met zaken waarvan de verslaggever van De Duiven Post doorgaans slechts kan dromen en waarvan ook in het geval van het centrumplan (helaas) geen sprake was. Gelukkig blijkt het een definitiekwestie. Onthullen volstaat, of je daar nu wel of niet bij nacht en ontij voor op pad bent geweest.
In het ‘onthullen’ – een tikje pretentieus klinkt het wel, maar we laten het ons graag aanleunen – schuilt het belang van de berichtgeving over het Duivense centrumplan. Voor de rest komt het neer op de ontwikkelingen bijhouden en daar stukjes over schrijven. Dan volgen nieuwe onthullingen vanzelf. Die onthullingen zijn journalistiek gezien vooral interessant, omdat ze een beeld geven van de manier waarop in een gemeente als Duiven (26.000 inwoners) met voorlichting en communicatie wordt omgegaan.
Draagvlak
Let wel: het gaat hier niet om vastgesteld beleid waarover de inwoners geïnformeerd moeten worden, maar over een zeer ingrijpend plan waarover nog lang geen politieke consensus bestaat. Laat staan dat er al draagvlak onder de bevolking is. Dat draagvlak moet gecreëerd worden en dat is dan ook vanaf het begin de voornaamste functie van de communicatie rond het centrumplan. Vervolgens wordt informeren langzaam maar zeker verkopen. Als dat niet helpt wordt de scheidslijn met propaganda steeds dunner en uiteindelijk overschreden.
De voorgaande fragmenten uit De Duiven Post laten dat precies zien. Eerst trekken bestuur, politiek en ambtenarij zich, samen met een door hen zorgvuldig geselecteerde groep burgers, achter gesloten deuren terug om een eerste conceptplan te bespreken. Waarom zoiets niet gewoon in het openbaar kan? Omdat Jan en alleman zich er dan mee gaat bemoeien. Dan ben je als bestuur de regie kwijt. Het gezelschap achter gesloten deuren is echter zo groot, dat lekken niet kan uitblijven. Ook al omdat een aantal aanwezigen het nut van de gevraagde vertrouwelijkheid niet inziet.
Leuk lekken
Zet ergens ‘geheim’ op en lekken wordt nog leuker. Zo belanden ook diverse exemplaren van de notulen van bovengenoemde bijeenkomst bij De Duiven Post. Ze zijn vooral interessant, omdat zowel politici als burgers vraagtekens zetten bij het ambitieniveau van het centrumplan. Het zou te ‘grootstedelijk’ zijn. Het gevolg is dat de communicatie rond het plan wordt geïntensiveerd. De gemeente probeert de regie weer in handen te krijgen.
Dat lukt niet erg, want een mailtje waarin de burgemeester en de griffier aan de raadsleden schrijven dat ze de touwtjes graag zelf in handen houden, belandt prompt weer bij de krant. Verontrust schrijven beiden in dat mailtje dat ‘via meerdere wegen getracht wordt invloed te krijgen op het plan en het proces van behandeling’. De aanleiding? Het MKB heeft het bestaan een forumavond te beleggen. Tja, de plaatselijke middenstand die met de politiek wil discussiëren over de herinrichting van het dorpscentrum: gekker moet het inderdaad niet worden….
Intussen zit de afdeling voorlichting, bemenst door voorlichters die zich even deftig als veelzeggend ‘communicatieadviseur’ noemen, bepaald niet stil. De gemeente heeft een compleet nieuw communicatiebeleid bedacht om het centrumplan aan de man te brengen. Dat is openbaar en dus valt er weinig te onthullen. Als het nieuwe communicatiebeleid werkelijkheid wordt, valt er zelfs helemaal niets meer te onthullen: ‘De pers moet breder en dieper geïnformeerd worden dan de gemiddelde inwoner van Duiven. Het hele proces moet zo transparant zijn dat de pers in feite overal weet van heeft.’
Gesloten deuren
Het zijn praatjes voor de vaak, want het nieuwe communicatiebeleid is koud vastgesteld of de pers wordt vriendelijk verzocht de raadzaal te verlaten. De burgemeester wil achter gesloten deuren nog wat dingetjes over het centrumplan met de raadsleden bespreken. De verslaggever kan zich er in de krant vrolijk over maken, ook al omdat het onderwerp van gesprek een dag later alweer op straat ligt. Vervolgens ontstaat een publieke discussie ontstaat over de vraag of het überhaupt wel nodig was dat onderwerp achter gesloten deuren te bespreken. Het ging overigens om financiële gegevens.
Voor de afdeling voorlichting is het op die manier natuurlijk dweilen met de kraan open. Het zit de afdeling toch al niet mee. Want het draagvlak voor het plan wordt, ondanks forse aanpassingen, eerder kleiner dan groter. Het wordt bon ton in politiek Duiven om dat te wijten aan de communicatie. Aan het plan zelf kan het natuurlijk niet liggen. De voorstanders dringen voortdurend aan op meer en betere communicatie. En die krijgen ze.
Naar informatie- en discussieavonden stuurt de gemeente voortaan ook een eigen journalist om verslagen te maken voor de gemeentelijke informatierubriek ‘Informeel’ in de Duiven Post. De betrokken journalist wil zich niet laten kennen en dus is zijn eerste verslag kritischer dan dat van ondergetekende. Daar zou je om kunnen lachen- is ook gebeurd- ware het niet dat intussen een grens wordt overschreden: een gemeente die doodleuk op de stoel van de journalistiek gaat zitten, zogenaamd om de inwoners onafhankelijk voor te lichten. Zo gaat dat tegenwoordig.
Propaganda
Als de onafhankelijke journalist weer vertrokken is, verschijnt op aandringen van de voorstanders wekenlang een serie in Informeel, waarin het plan door ‘deskundigen’ en zelfs de wethouders paginagroot wordt aangeprezen. In de kantlijn worden ‘feiten’ opgesomd. In het interview zelf mag voor het evenwicht een kritische noot niet ontbreken. Slechts een enkel raadslid maakt zich boos en het woord propaganda valt. Maar een andere plaatselijke politicus zegt: ‘Dit hadden wij niet hoeven te doen als de pers positieve verhalen over het plan had gemaakt.’ Alsof dat de taak van de pers is. Als doekje voor het bloeden mogen de tegenstanders van de burgemeester ook een pagina vullen.
De speurtocht naar de exploitatieopzet van het plan leidt anderhalf jaar lang tot niets, totdat op een maandagochtend blijkt dat een ambtenaar heeft geblunderd door het document op het openbare gedeelte van de website te plaatsen. Het is een toevallige onthulling die geen vervolg krijgt. Schrijven voor een blad als De Duiven Post is geen fulltime functie. Juist in die weken ontbreekt de tijd om de exploitatieopzet door te vlooien. Over onderzoeksjournalistiek gesproken.
Dan is het eind 2005 en wordt het plan door een raadsmeerderheid vastgesteld. Maar de raadsverkiezingen komen er aan. Het is bijna onvermijdelijk dat de verkiezingen uitdraaien op een referendum over het centrumplan. Dat idee hebben de voorstanders ook en dus ontvangt ieder Duivens huishouden tien dagen voor de verkiezingen een fullcolour brochure waarin nog eens wordt uitgelegd wat men kennelijk maar niet wil begrijpen. De brochure –in de volksmond ‘glossy’ genoemd, heeft duizenden euro’s gekost en zet de verhoudingen in het dorp op scherp. Het effect is averechts. De gemeente heeft zichzelf in de voet geschoten.
Verkiezingsnederlaag
Dat blijkt op 7 maart: tegenstanders van het centrumplan behalen twaalf van de eenentwintig raadszetels. De coalitie valt terug van dertien naar zes zetels. Het centrumplan wordt enkele maanden later ingetrokken. Veelzeggend én onthullend is een uitspraak van lijsttrekker Dorothé van Dalen van Lijst Groessen. Zij zegt in De Duiven Post: ‘We hebben steeds gedacht dat we de mensen nog wel konden overtuigen. Daarom hebben we ook die folder nog uitgebracht.’
Deze mevrouw deugt- neem dat van mij aan- maar zij vindt het kennelijk geen bezwaar om voor dit soort doeleinden een greep in de gemeentekas te doen. Daarmee onderstreept zij ongewild het belang van onafhankelijke journalistiek op lokaal niveau. Juist op lokaal niveau verschraalt het media-aanbod. Duiven is geen uitzondering. Overal zie je tegenwoordig dat steeds minder journalisten moeten opboksen tegen steeds meer voorlichters.
Toch nog even terug naar de definitiekwestie van het begin. Want wat zou in dit verband dan wel onderzoeksjournalistiek zijn geweest? De exploitatieopzet van het centrumplan is al genoemd, maar misschien is het duiden van ontwikkelingen nog wel belangrijker. Waarom moest dit centrumplan per se doorgaan? Is op de achtergrond een kongsi van projectontwikkelaars en bouwbedrijven actief geweest? Wilde de burgemeester zijn plaats in de Duivense geschiedenis veiligstellen? Was er een fractievoorzitter die ontzettend graag wethouder wilde worden? Speelden er nog andere (financiële) belangen? Vragen genoeg dus die De Duiven Post helaas niet kan beantwoorden.
