Dossier gaswinning
De gaswinning is al jarenlang een groot maatschappelijk en politiek discussiepunt, zowel in Groningen als in de rest van Nederland. Lyanne Levy (correspondent Noord-Nederland NRC, voorheen Dagblad van het Noorden), Goos de Boer (onderzoeksjournalist RTV Noord) en Wubby Luyendijk (chef onderzoeksgroep NRC) kijken naar hun eigen rol als journalist. Wat ging er goed, wat kan beter, wat is er geleerd van de ervaringen van de afgelopen jaren?
Goos de Boer geeft aan dat de regionale omroep het onderwerp echt serieus is gaan nemen vanaf de aardbeving in Huizinge in 2012. Die had een geschatte magnitude van 3,6. Na de beving kwamen er veel schademeldingen uit een groot gebied rondom het epicentrum.
Wubby Luyendijk begon twee weken na Huizinge als correspondent voor Noord Nederland van de NRC. Ze moest toen echt haar best doen om aandacht voor de beving te krijgen in de NRC. De aardbevingen werden in eerste instantie als incident gezien.
Lyanne Levy geeft aan dat de aandacht voor Groningen opnieuw landelijk dreigt weg te zakken. Als het wegebt uit de media kan de indruk ontstaan dat het dossier nu wel afgerond is. Dat is niet zo. Nog steeds zijn er mensen die nog in tijdelijke huizen verblijven en wachten op nieuwe woningen. Er is veel geld van het Rijk naar Groningen gegaan. Journalisten zouden waakzaam kunnen zijn als het gaat om de besteding van het geld.
Het blijft belangrijk dat er begrip is voor de mensen in Groningen. Lyanne vindt dat de kracht van de regionale media onder meer ligt in het onder de aandacht brengen van de persoonlijke lotgevallen. Zo heeft ze ervaren dat mensen die hun verhaal aan de krant vertelden, daarna eindelijk gehoord werden door de autoriteiten.
De kracht van de samenwerking tussen landelijke en regionale media, is volgens haar de combinatie van regionale dossierkennis met de onderzoekscapaciteit en het netwerk van landelijke media. Als voorbeeld van een succesvolle samenwerking noemt ze het onderzoek dat de NRC met Dagblad van het Noorden hebben gedaan 10 jaar na Huizinge. Dit onderzoek is bekroond met de Loep in 2022.
Wubby heeft als regionale correspondent geleerd hoe belangrijk het regionale perspectief is. Daar wil ze als chef van een landelijke redactie oog voor houden. Ze kan niet alles oppakken, dus zal ze keuzes moeten maken. Soms gaat het om onderwerpen die op meerdere plekken in Nederland spelen en bovendien van structurele aard zijn. Als voorbeeld noemt ze een recent onderzoek naar het varend ontgassen van binnenvaartschepen, dat zeer vervuilend is voor de omgeving. De basis is gelegd door een journalist van Omroep Flevoland die daarbij heeft samengewerkt met een onderzoeksjournalist van de NRC. Het advies van Wubby voor regionale journalisten is: zoek naar een samenwerking met een landelijke journalist. Dat kan een goede ingang zijn naar een landelijk medium.
Woo
Chris Bakker, onderzoeksjournalist en lid van de Woo-werkgroep van de VVOJ geeft een korte introductie in het Woo-proces. Een goed hulpmiddel voor journalisten is de Woo-generator – VVOJ – Vereniging van Onderzoeksjournalisten. De generator helpt journalisten bij het indienen van Woo-verzoeken en wordt onderhouden door het Expertisecentrum Spoon. De presentatie van Chris is toegevoegd aan deze site.
Journalistiek onderzoek en juridische intimidatie
Freelance journalisten Richard de Boer en Niek Donker legden bloot hoe het recreatie-imperium van hotelbaas Theo op de Hoek uit Makkum bijna instortte. Ze brachten een schimmig netwerk in beeld dat vaker opduikt in oplichtingszaken. Bij hun onderzoek zijn de journalisten juridisch bedreigd met schadeclaims en strafrechtelijke vervolging. Een regelrechte aanval op de journalistieke vrijheid. Ze zijn hiervoor niet geweken en zijn daarbij gesteund door de Leeuwarder Courant die het onderzoek heeft gepubliceerd.
Jasmijn de Zeeuw, jurist bij Freepress Unlimited, gaat verder in op de toenemende juridische intimidatie van journalisten. Dit wordt ook wel aangeduid wordt als Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs). Dit zijn rechtszaken met het doel om journalisten en onafhankelijke media te intimideren en hen het zwijgen op te leggen, door hen op hoge financiële kosten te jagen en hun tijd in te nemen met de verdediging.
Free Press Unlimited coördineert de Nederlandse Werkgroep SLAPPs. Deze werkgroep zet zich op in voor de bewustwording en een steker beleid op SLAPPs.
Jasmijn geeft aan dat vooral freelance journalisten in een kwetsbare positie kunnen komen. Journalisten in vaste dienst werken onder de eindverantwoordelijkheid van hun werkgever.
Ze adviseert freelancers om al vroeg in het proces het gesprek aan te gaan met hoofdredacties bij onderzoeken waarvan ze het risico op juridische intimidatie hoog inschatten, of daar zorgen over hebben, zodat er duidelijkheid is over de beschikbare steun en bescherming. Bij het onderzoek van Richard en Niek was de steun van de hoofdredactie van de Leeuwarder Courant bijvoorbeeld heel belangrijk. Daardoor kon ook een gespecialiseerd advocatenbureau ingeschakeld worden.
Verder geeft ze aan dat journalisten voor advies en rechtshulp terecht kunnen bij de Balie voor Persvrijheid van de NVJ (persvrijheid@nvj.nl). Deze balie is een initiatief van de NVJ en het Persvrijheidsfonds. Het biedt juridische ondersteuning aan freelance journalisten die in eigen beheer publiceren, kleine uitgeverijen en lokale omroepen die te maken krijgen met de dreiging van juridische procedures.
Subsidies voor journalisten
Het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (FBJP) heeft subsidies voor journalisten in het algemeen en voor regionale en lokale journalisten in het bijzonder. Maaike Wind, coördinator Regionale en lokale subsidieregelingen FBJP, presenteert een aantal subsidies voor journalisten. Het onderzoek van Richard en Niek is een voorbeeld van een onderzoek dat door het Fonds is gefinancierd. Voor informatie over de regelingen verwijst Maaike naar de site van het fonds. Verder adviseert ze om bij vragen contact te zoeken met het fonds. Haar presentatie is bijgevoegd.
