door Yanaika Holst
“Iedereen met een gezond verstand en een beetje doorzettingsvermogen kan op zoek naar roofkunst”, vertelt Annemarie Marck. Tijdens de jaarlijkse VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek geeft de historicus, verbonden aan de Restitutiecommissie, een lezing over wat roofkunst is én legt ze uit waarom archieven onmisbaar zijn voor een feitelijk juist journalistiek verhaal.
Marck spreekt namens de Restitutiecommissie, een onafhankelijke instelling die budget krijgt van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De organisatie adviseert over claims op naziroofkunst. Sinds de oprichting in 2002 zijn er 159 claims binnengekomen van mogelijke rechtmatige eigenaars, over in totaal 1550 kunstwerken. Daarvan werd bij iets meer dan de helft een toewijzend advies gegeven, omdat er een hoge aannemelijkheid was dat de persoon die de claim indiende daadwerkelijk eigenaar van het werk was.
Wat is roofkunst?
Maar wat is roofkunst eigenlijk precies? De term wordt niet alleen voor geroofde kunstwerken gebruikt, maar ook voor kunst die is verkocht onder dwang. Zo kwam het tijdens de Tweede Wereldoorlog voor dat mensen uit bezette gebieden hun kunstwerken moesten verkopen vanwege economische redenen, of ze sloten in ruil voor hun veiligheid een deal met de nazi’s. Die waren namelijk gek op kunst. Ook Adolf Hitler was een kunstliefhebber. Hij ‘verzamelde’ ongeveer vijfduizend kunstwerken – daarmee was zijn collectie destijds groter dan die van het Louvre in Parijs.
Oproep aan journalisten: duik de archieven in!
Na de ondergang van het Derde Rijk spoorden de geallieerden veel van deze kunstwerken op en vervoerden ze terug naar het land van herkomst. In Nederland kwamen de werken in het bezit van de Stichting Nederlandsch Kunstbezit (SNK). Daarna werd geprobeerd de kunstwerken aan de rechtmatige eigenaar terug te geven. Dat proces in nog niet afgerond. Marck wil daarom alle journalisten oproepen om de archieven in te duiken. Die kunnen volgens haar voor een schat aan verhalen zorgen en voorkomen dat er feitelijke onjuistheden in nieuwsberichten verschijnen.
Bronnen
Er zijn veel mogelijke bronnen als het om roofkunst gaat, waaronder het Nationaal Archief, het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) en het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG). Iedereen kan erin zoeken, meent Marck. Maar een journalist mag ook altijd bellen naar de Restitutiecommissie. De organisatie mag geen privacygevoelige informatie verstrekken, maar kan wel nuttige zoektips geven.
Project Vermiste Kunst
Annemarie Marck sluit haar lezing af met een nieuw initiatief: Project Vermiste Kunst. Op dit moment wordt er een online database van 20.000 kunstwerken samengesteld, die als vermist zijn opgegeven tijdens de oorlog. Vanaf eind 2016 kan iedereen de werken bekijken via de website www.herkomstgezocht.nl.
foto: Restitutiecommissie, Talloze kratten gevuld met kunstwerken werden na de oorlog aangetroffen in de Heilbronn mijn.
