VVOJ2010 verslag: zoeken in archieven

Titel werkgroep: Zoeken in archieven
Spreker: Eric Hennekam
Datum: zaterdag 20 december 2010, 9:00-10:15 uur
Aantal deelnemers: ongeveer 25
Download hier de bijbehorende handout van Eric Hennekam en bekijk ook het verslag van de sessie Personen Backgrounden van Eric Hennekam.
Tekst: Esdor van Elten
Surface web en deep web
Zoeken op Internet gaat verder dan een zoekterm in Google intikken. Google, en andere zoekmachines zoals Yahoo en Bing bestrijken maar rond de 20 procent van het Internet. Dit wordt het surface web genoemd. Tachtig procent van de inhoud van Internet is te vinden in het zogeheten ‘deep web’, het onderliggende internet.
Het grootste deel daarvan bestaat uit archieven. Archieven zijn dus de grootste bron van informatie op het internet.
Een goed boekje is De Google Code van Henk van Es. In dit boekje leer je hoe je met zoekmachines het onderliggen internet bereikt. Vaak heeft dit te maken met een bepaalde manier van denken (denk als een document) en het gebruiken van andere soorten zoektermen.
Voorbeeld: Je wilt weten hoe de molenaar uit een bepaalde plaats heet. Via Google vind je niets. Hoe dan verder? Kijk of er een database bestaat. Typ in Google database: molens. Er blijkt inderdaad zo’n database te zijn.
Voorbeeld: zoek een radiobulletin uit 1953 over de watersnoodramp.
Typ in: ‘database:radiobulletin’. Er blijkt een database van te zijn.
Je gebruikt hier dus niet het onderwerp als zoekterm, maar het medium, in dit geval het radiobulletin.

Archieven en archiefvormers
Archieven worden gevormd en vaak ook beheerd door archiefvormer. Ieder bedrijf, instelling of persoon is in feite een archiefvormer.
Wat overheidsarchieven betreft: archiefmateriaal dat minder dan twintig jaar oud is, wordt meestal bewaard in archieven van de gemeentes, provincie en andere overheidsinstellingen.
Is het meer dan twintig (Nederland) of dertig jaar (België), dan is de informatie meestal te vinden in het Nationaal Archief respectievelijk het Algemeen Rijksarchief.
Er zijn twaalf regionale archieven (België: provinciale archieven) en gemeentearchieven. Sommige gemeentearchieven werken weer samen in een streekarchief.
Inventaris en portals
Archieven worden toegankelijk gemaakt via de inventaris. De inventaris is meestal te vinden bij de archiefvormer en verwijst naar de plaats in het archief waar het betreffende stuk te vinden is. Noteer bij inventarissen het toegangsnummer en het inventarisnummer. Ga dan naar het betreffende archief en zoek op deze nummers.
Er zijn portals die inventarissen verzamelen, bijvoorbeeld www.archieven.nl of www.archiefbank.be.
Directe en indirecte archiefvormers
Stel jezelf bij het begin van je onderzoek de vraag: welke archiefvormende instantie is bij het onderwerp betrokken? Dat kan een directe of indirecte archiefvormer zijn.
Wanneer je bijvoorbeeld stukken over de fusie ABN AMRO en Fortis zoekt, zijn die bakens de directe archiefvormer.
Indirecte archiefvormers zijn echter vaak informatiever. Denk hierbij aan de DNB, de AFM, maar in dit geval ook aan buitenlandse bronnen, bijvoorbeeld de toezichthouder SEC in Amerika. Vaak is bij indirecte archiefvormers nog meer te vinden dan bij de directe archiefvormer.

Literatuuronderzoek
Archiefonderzoek begint altijd met literatuuronderzoek, omdat je anders geen idee hebt waar je moet zijn. Goede sites om hiermee te starten zijn bijvoorbeeld:
– Nederland: Koninklijke Bibliotheek (www.kb.nl) Met een ledenpas van €15, – heb je volledige toegang.
– België: ODIS (www.odis.be)
– Worldcat (www.worldcat.org), de grootste bibliotheekcatalogus ter wereld.
Eric Henneman stelt zijn eigen gevonden bronnen beschikbaar op www.archiefzoeker.nl. Dit is een zoekmachines voor archieven, niet voor onderwerpen. Gebruik dus algemene zoektermen als ‘kranten’, ‘tijdschriften’ of ‘literatuur’.
Een uitstekende bron van informatie zijn de broncommentaren, verzameld bij www.inghist.nl
Tips:
Gebruik synoniemen als zoekterm. Vroeger werden vaak andere termen gebruikt. Hulpmiddel hierbij is http://synoniemen.net.
Weg is niet weg. Gebruik een wayback machine om oude websites weer boven water te krijgen. Bijvoorbeeld http://waybackmachine.org/
Leestips:
– Bronnen voor de studie van het hedendaagse België 19e – 21e eeuw. Tweede herziene en uitgebreide uitgave. Onder redactie van Patricia Van den Eeckhout & Guy Vanthemsche. Brussel, Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 2009.
– Personen Op Papier, overzicht van archief- en bibliotheekbestanden met gegevens over persoons- en beroepsgroepen in het Algemeen Rijksarchief. Door: Jan H. Kompagnie (eindred), 1997;
– Archieven.blogspot.com