‘Diepgravend onderzoek naar maatschappelijke kwesties is van groot belang’

Adessium Foundation, een in Nederland gevestigde filantropische stichting, heeft besloten om de VVOJ de komende drie jaar financieel te steunen van 1 juli 2010 tot en met 30 juni 2013. De privaat gefinancierde ‘algemeen nut beogende instelling’ (anbi) is in 2005 opgericht door een familie die het kapitaal uit de verkoop van haar vermogensbeheerbedrijf gedeeltelijk aanwendt voor het steunen van goede doelen. Aan de VVOJ-webredactie licht Adessium-directeur Pieter Stemerding de achtergronden toe.
Welk bedrag heeft Adessium Foundation de VVOJ toegezegd?
“Het gaat om een bijdrage van 111.000 euro per jaar, dus 333.000 euro voor de periode van drie jaar.”
Waarom dat bedrag?
“Voordat we met een partner in zee gaan, verdiepen we ons uiteraard in een business plan of een werkplan voor de duur van het project. Dat geldt ook voor de VVOJ. Met onze bijdrage willen we het mogelijk maken om dat Werkplan 2010-2012 uit te voeren. In de gesprekken die we met de VVOJ hebben gehad, hebben we de vereniging ook aangemoedigd inhoudelijke thema’s uit te werken en de diepte in te gaan.”
Waarom steekt Adessium Foundation geld in een vereniging van onderzoeksjournalisten?
“Onze organisatie staat voor een rechtvaardige samenleving, met sleutelbegrippen als integriteit en een balans tussen mens en natuur. Dat uitgangspunt hebben we opgebroken in drie componenten, die ik kort zal toelichten. De eerste is ‘natuur en hulpbronnen’. We gaan naar een wereldbevolking van 9 miljard mensen tussen 2045 en 2050, met als gevolg dat het milieu steeds meer onder druk komt te staan. Wij proberen een bijdrage te leveren aan de bescherming van kwetsbare gebieden, en de biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen die ze bieden. We werken bijvoorbeeld heel concreet aan de verduurzaming van de hout- en goudproductie en de visserij, met organisaties als het Wereld Natuur Fonds, African Parks en Borneo Initiative.
Tweede component is ‘rechtvaardigheid en veiligheid’. We zien het als een voorwaarde voor een evenwichtige maatschappij dat de mensenrechten gerespecteerd moeten worden. Daarom werken we samen met Amnesty International en Human Rights Watch, maar ook met een organisatie als Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF in Nederland. Die zorgt ervoor dat vervolgde wetenschappers die vanwege een geloofsovertuiging of werk niet kunnen terugkeren naar hun vaderland, hun professionele carrière kunnen voortzetten. En dat iemand die bijvoorbeeld Iran is uitgezet hier toch zijn verhaal kan vertellen, zodat de lobby voor een rechtvaardige samenleving doorgaat. Een extra aspect is veiligheid. Destabiliserende factoren die de vrede en politieke stabiliteit in de wereld zouden kunnen ontwrichten willen we tegengaan. Daarom werken we onder meer samen met IKV Pax Christi.
Dan de derde component: ‘geïnformeerde samenleving’. Een democratie heeft kritisch debat, reflectie en tegenkrachten nodig, of het nou een opkomende of bestaande democratie is. En je moet ervoor zorgen dat wat bijvoorbeeld politici zeggen en doen kritisch wordt ontrafeld. We zijn binnen deze component ongeveer een jaar geleden begonnen samen te werken met onderzoeksjournalisten door het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) financieel te steunen. Met de VVOJ zetten we daarin nu een tweede stap. We kijken daarnaast ook naar de media-infrastructuur, onder het kopje ‘vrijheid van meningsuiting en van pers’. We hebben een partnership met een organisatie als Freevoice. We financieren daarvan een onderdeel dat zich bezig houdt met het opzetten van jeugdjournaals in landen als Tibet, Indonesië, Suriname en een aantal landen in Latijns-Amerika.”
Adessium neemt geen ongevraagde projectvoorstellen in behandeling, maar zoekt bewust zelf de partners uit die ze financieel wil steunen. Hoe bent u terecht gekomen bij de VVOJ?
Dat balletje is eigenlijk gaan rollen via onze Amerikaanse partners bij het Center for Public Integrity, waarvan we het ICIJ financieel steunen. Via het ICIJ kwamen we op het spoor van VVOJ-directeur Margo Smit, die een van de mensen is in dat journalistennetwerk.
We vinden dat de VVOJ in Nederland en Vlaanderen een toonaangevende club is die werkt aan het versterken van de ‘onderzoeksjournalistieke infrastructuur’, als je het zo zou willen noemen. Een club die eigenlijk weinig financiële support krijgt. De vereniging heeft een relatief kleine opzet als je kijkt naar de uitdagingen die er zijn. De journalistiek, niet alleen in Nederland of België, maar wereldwijd staat enorm onder druk. Kijk naar Amerika en de aantallen journalisten die de afgelopen jaren de laan uit zijn gevlogen, dat is ongelooflijk. Kranten met een enorme historie worden opgeheven. Tegelijkertijd zie je ook dat er nieuwe mediavormen ontstaan. Het medialandschap is ontzettend aan het veranderen. Tegenwoordig kan elke burger, iedereen met een mobiele telefoon, in principe een bijdrage leveren. Maar wie verifieert wat? Wij vinden het belangrijk dat er meer ruimte komt voor de diepgravende onderzoeksjournalistiek die de VVOJ in Nederland en België voorstaat. Diepgravend onderzoek naar maatschappelijke kwesties is van groot belang. Denk aan de ondergang van de visserijsector en de rol die de Europese Unie daarbij speelt met het subsidiestelsel, of de landbouwpolitiek.
De steun aan de VVOJ is voor ons geen doel op zich. Het klinkt misschien een beetje onaardig, maar we zien het steunen van onderzoeksjournalisten vooral als een middel om te komen tot kritische analyse, een vinger aan de pols van de maatschappij. Niet zozeer omdat er behoefte zou zijn aan méér informatie, want er is eigenlijk te veel informatie. Er is wel behoefte aan informatie die helder is en de vinger op de zere plek legt. Dat is het belang dat we hebben, gezamenlijk. Het is niet zo dat we krampachtig willen proberen om onderzoeksjournalisten in business te houden. Maar we zien wel dat ze een hele kritieke en belangrijke rol spelen in dit opzicht.
Kunt u een voorbeeld geven?
Je wordt overspoeld met informatie. Kijk bijvoorbeeld naar de olieramp in Amerika. Je zag dat de ernst in het begin enorm gedownplayed werd. En je ziet hoe informatie door een organisatie als BP in zekere zin gemanipuleerd wordt. Terwijl er allerlei vragen zijn. Wie heeft hier de touwtjes in handen? Hoe wordt het gemanaged? Kritische journalistiek is ontzettend belangrijk. De essentie destilleren uit de brij van informatie is cruciaal. Ik denk dat daar een rol ligt voor onderzoeksjournalisten.
Welke VVOJ-activiteiten spreken u aan met het oog op het stimuleren van journalistiek onderzoek?
“De VVOJ richt zich heel sterk op training voor journalisten. We begrijpen dat er kennelijk ook een grote behoefte aan is. Daarnaast heeft de VVOJ een duidelijke netwerkfunctie: mensen bij elkaar brengen. Wij denken ook dat het belangrijk is dat onderzoeksjournalisten samenwerken. Dat lijkt gemakkelijker dan het is, leert ook onze ervaring bij het ICIJ. Voor samenwerken is een basis van onderling vertrouwen onder journalisten nodig. De VVOJ heeft een belangrijke rol in het samenbrengen van onderzoeksjournalisten, zodat ze elkaar makkelijker kunnen vinden en met elkaar dingen kunnen oppakken.
Ik zie de VVOJ als een schakel in een bredere samenwerking, binnen Europa of mondiaal. Denk aan de grensoverschrijdende issues die ik eerder genoemd heb. Het nationale perspectief is te beperkt om dat soort kwesties te onderzoeken. Als de VVOJ de verbinding kan maken met andere netwerken van onderzoeksjournalisten, heeft dat volgens mij een enorme meerwaarde.”
Ligt het steunen van bijvoorbeeld een Europese organisatie of onderzoeksfonds dan niet voor de hand?
“Daar zijn we ook mee bezig. Maar je moet onze steun aan de VVOJ niet zien als een ‘one-off’. Je moet het echt zien als een tweede stap. De eerste lag in Amerika, de bakermat van de onderzoeksjournalistiek. Daarna zijn we in Nederland gaan kijken, en nu zijn we onze scoop verder aan het verbreden, met name op Europees niveau.”
Met een financiële bijdrage zou u ook een collectief van onderzoeksjournalisten kunnen steunen en daarmee direct concrete journalistieke projecten steunen?
“Zo’n stap zou tot gevolg kunnen hebben dat onze inmenging en betrokkenheid groter zouden worden. We zijn een non-operating foundation. We zijn een financier, een donor. Ik denk overigens dat we daarvoor het landschap ook niet goed genoeg kennen. We financieren breed en zullen er over een aantal jaren lessen uit trekken om te kijken hoe we ons strategisch kader verder kunnen verengen. Wat past wel en wat niet?
Welk belang heeft Adessium verder in het verstrekken van financiële steun aan de VVOJ?
“Er is geen eigen belang. Onze organisatie heeft als doel het algemene publieke doel dienen. Wij verwachten van onze partner dat die daaraan bijdraagt. Wij hebben zelf geen specifiek belang in een financiering, in een partnerschap, dan dat algemene publieke belang. Wij zijn geen sponsor, maar een donor. Wij verwachten geen tegenprestatie. Dat mag ook niet van de Belastingdienst. Wij hebben belang bij een partner waarmee we op langdurige basis blijvend sociaal maatschappelijk resultaat kunnen boeken.”
Het kapitaal van Adessium komt voort uit de verkoop van het vermogensbeheer van de familie Van Vliet. Wat kunt u daarover vertellen?
“De familie heeft haar vermogensbeheerbedrijf verkocht. Een gedeelte van de opbrengst daarvan vormt het kapitaal van Adessium. Ik ben zelf in 2007 bij Adessium gekomen, toen die verkoop al lang in kannen en kruiken was. Vóór die tijd heeft de familie een aantal donaties gedaan om bekendheid te krijgen met de wereld van de filantropie. Vervolgens hebben ze besloten om een externe staf aan te trekken. Ik vormde samen met Carst Joustra de eerste externe stafleden. Inmiddels is die staf uitgegroeid tot 9 mensen.”
Hoe heette het verkochte vermogensbeheerbedrijf?
“Daar doen wij normaal eigenlijk geen mededelingen over. Het bedrijf is verkocht aan een gerenommeerde financiële instelling met Nederlandse wortels. Het bedrijf speelt verder geen rol meer.”
Kunt u wel iets zeggen over de aard van de beleggingen waarmee het vermogen destijds is opgebouwd?
“Ik weet alles van de filantropische tak, maar ik ben geen vermogensbeheerder. Ik kan je vraag eenvoudigweg niet beantwoorden omdat ik het niet precies weet. Als het gaat om de vraag hoe integer Adessium is, dan zou ik zeggen: kijk naar onze partners, we hebben er op dit moment ruim veertig. We hadden natuurlijk anders nooit partner kunnen worden van Amnesty International, Human Rights Watch, of het Center for Public Integrity. Dat zijn allemaal clubs met grote naam en faam. Die hebben ook in hun statuten opgenomen dat financieringen, zeker uit de private hoek, moeten kloppen. Die partijen voeren ook een background check uit. Ik weet dat het ook bij Amnesty International een belangrijk issue was, want zij moeten ook aan hun bestuur kunnen verantwoorden waar de middelen vandaan komen. Ik sta voor de integriteit van Adessium.”