Nieuws

Margo Smit: “Crisis is uitdaging”

Een heel goede morgen, a warm good morning to you all, aan u allen, deelnemers voorop, sprekers, trainers, genodigden, vrijwilligers en allen die deze editie van de VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek mogelijk maken. Het is nu al de achtste keer dat u uit journalistiek Nederland en Vlaanderen komt om bij de VVOJ de batterij op te laden.

Tekst: Margo Smit

I first have to apologize to our distinguished foreign guests and key note speakers for giving this opening speech in Dutch, I will keep it short, and will then switch to a language we can all share.

U bent, op deze winderige, natte novembermorgen opnieuw in ruime getale naar hier getrokken, en dat doet ons deugd. Want dat was dit jaar, wellicht meer nog dan andere jaren, niet vanzelfsprekend.

De VVOJ weet dat u zich altijd moet inspannen om hier te komen, u moet uw baas overtuigen (ook als u uw eigen baas bent). Dat het weer de moeite waard zal zijn, dat er opnieuw veel moois en interessants te halen valt, en dat u met een nieuwe dosis journalistieke zuurstof zult terugkeren naar uw redactie of kantoor. Maar dit jaar kostte u dat wellicht nog wel meer overredingskracht dan andere jaren.

De conferentie heeft niet voor niets dit jaar als motto ‘Meer met Minder’: ook u moet steeds meer met steeds minder doen. Minder tijd, minder geld, minder faciliteiten, mogelijk met minder collega’s. Onlangs somde een collega uit de Verenigde Staten uit de losse pols een aantal dagkoersen op:

– Dit jaar verloren in de Verenigde Staten meer ‘news people’ hun baan dan ooit in de geschiedenis van de business;

– in de laatste twee jaar alleen al waren dat er 30.000;

– Wereldwijd zitten gerenommeerde nieuwsorganisaties als de Boston Globe, New York Times, ITN, The Guardian, Business Week en Washington Post en ga zo maar door dik in de problemen. Met herstructureringen en ontslagen tot gevolg;

– Respectabele, eeuwenoude dagbladen sluiten hun deuren of gaan zwaar afgeslankt verder op het web;

– Slechts twintig procent van de Amerikanen tussen 18 en 48 jaar bladert nog dagelijks in de krant;

– En kent u de opbeurende website ‘Newspaper Death Watch’? Vrolijk egaal grijs, met inspirerende headlines als ‘Surveying the wreckage’, zo houdt deze site van dag tot dag bij hoe het de kranten in de Verenigde Staten vergaat: slecht dus.

Ook de Nederlandse en Vlaamse media kunnen terugzien op een turbulent jaar. In een steeds meer grensoverschrijdend medialandschap.

– Want in het vroege voorjaar werd krantenuitgever PCM overgenomen door de Belgische Persgroep, en de gevolgen daarvan zien we elke dag rondom ons. Eerst een forse sanering bij het AD, en sinds eergisteren berichten omtrent het mogelijk vervallen van tientallen banen bij De Volkskrant en Trouw;

– In Vlaanderen sneed de Vlaamse Mediamaatschappij VMMa (eigenaar van VTM) bij zijn herstructureringsplannen ook op de nieuwsredactie;

– In de zomer ging de bezem door De Morgen, waar 15 journalisten werden ontslagen en 10 ‘vrijwillig’ verdwenen. Ook De Standaard en Le Soir ontsloegen journalisten. Vaak zeer ervaren collega’s met een grote staat van dienst;

– In het najaar kwam in Nederland de commissie-Brinkman, die de redding van de krant onderzocht en met soms even bizarre als bijzondere oplossingen kwam. Waarbij overigens de overheid steeds vaker als zuurstoftank voor de stervende wordt gezien;

– De Nederlandse regionale omroepen stuurden drie dagen geleden de schrijver van een nationale comedyquiz naar Den Haag, om nog eens de relevantie van de regionale omroepen uit te leggen, mosschien dat humor daar nog kan helpen;

– Bij Sanoma in Belgie werd deze en vorige week gestaakt om 72 banen te behouden;

– en overal om ons heen zetten collega’s de stap naar kleine zelfstandigheid, veelal noodgedwongen.
Het is maar een greep, en sorry als ik uw afslankoperatie vergeten ben. Als je al niet aan de prozac was, zou je het gaan doen. Maar wacht nog even, we delen de pillen nog niet uit bij de deur.

Want heeft u ook minder lezers? Of minder kijkers en luisteraars? Heeft de burger geen behoefte meer aan informatie? Dat nu blijkt nog niet zo eenduidig te zijn. Eén leuk cijfer dat zelfs Max Pam gisteren aanhaalde in De Volkskrant: op 25 oktober jongstleden keken weliswaar 3,4 miljoen mensen naar Boer zoekt Vrouw, maar ook 1,1 miljoen naar de eerste aflevering van De Oorlog, een serie documentaires stoelend op gedegen historisch en journalistiek onderzoek.

Er is dus nog altijd een honger naar informatie en nieuws. Al valt dat nieuws misschien niet meer elke dag in landelijk format met een doffe plof op uw deurmat. En het is wellicht inhoudelijk ook ander nieuws. Kijken we hiervoor ook maar weer even naar de grote broer aan de overkant van de plas: In Amerika spruiten overal nieuwe initiatieven uit de grond: kleine websites als Texas Watch en VoiceofSanDiego, maar ook grote projecten als California Watch.

Journalisten bedenken nieuwe platforms om hun taak als ‘watchdog’ te blijven vervullen. Soms is er een aanloopperiode met behulp van fondsen en donaties – maar adverteerders springen er inmiddels ook op in. Dichter bij huis startte een groep Vlaamse journalisten (met geld van hun ontslagvergoeding) een website om ‘de journalistiek opnieuw uit te vinden’ en te doen wat journalisten moeten doen: de feiten boven tafel halen, zoals de initiatiefnemers het zeggen. Kijk maar eens op de website www.werktitel.be. Uit nood geboren? Zeker. Pril? Absoluut. Maar mogelijk veelbelovend.

En vlak ook de grote kranten, tijdschriften en publieke omroepen niet uit: er wordt op veel plaatsen gevochten om die journalistiek die ons na aan het hart gaat overeind te houden.

We gaan dus –zoals u van de VVOJ gewend bent- de komende twee dagen niet sombermansen. Zeker niet in deze historische zaal, waar in 1579 de Unie van Utrecht werd getekend, de historische overeenkomst waarbij een aantal gewesten die we nu Nederland en Vlaanderen noemen, afspraken om de Spanjaarden uit de Lage Landen te verjagen. We gaan geen analogieën al te ver doortrekken, maar toch…

Crisis kan een uitdaging zijn voor journalisten, en moet een uitdaging zijn voor de journalistiek. Vanmorgen zult u Mark Hunter horen, hij komt u uitleggen hoe onderzoeksjournalistiek niet de zeehondenbaby van de 21ste eeuw hoeft te worden. En waar wij als journalisten zelf het lot van ons mooie vak in de hand kunnen en moeten nemen. Of we nu ‘dode bomen journalistiek’ bedrijven of onderzoeksjournalistiek-van-tweetlengte. Het kan!

We bieden u Meirion Jones die komt vertellen over journalistiek-onder-druk, en hoe we door samenwerking die druk mogelijk beter kunnen weerstaan. Morgen zal Mark Kramer ons leren hoe onderzoeksjournalistiek kan floreren door een eigen stem te gebruiken.

Ons vak verkeert in een transitie. En waar we heen gaan is nog niet duidelijk. Tussen de oude – maar verre van dode – bomen komen voorzichtig nieuwe spruiten op. Soms met subsidie, drijvend op giften, leunend op kleine donaties. Maar steeds gebaseerd op eigen onderzoek en goed geresearchte verhalen.

Die jonge scheuten zijn kleinschaliger en vaak hyperlokaal, maar ook persoonlijker. En – lo and behold – ook voorzichtig succesvol. Oude en nieuwe media moeten elkaar in dit veranderingsproces niet loslaten. In een wereld van toenemend freelancen moeten de journalisten op zoek naar hun publiek. Vragen actieve nieuwsgebruikers om actieve journalisten, en mogelijk zelfs om activisme vanuit de journalistiek.

Al deze tendensen zult u tijdens deze conferentie tegenkomen. U kunt erover discussiëren met de pioniers én met de gelouterde vaklieden. En wij zijn benieuwd naar uw ervaringen en suggesties. Er wordt deze dagen volop getwitterd, geflipt, ge-live-streamed en geblogd. Meng u daarin, laat ons uw gedachten weten, ook op het VVOJ forum op de website.

Want de VVOJ staat middenin die transitie. Het bestuur denkt na over verdergaande manieren om de onderzoeksjournalistiek in Vlaanderen en Nederland te kunnen blijven bevorderen. Daar hebben we de input van onze leden voor nodig, en die zien we dan ook graag morgen tijdens onze Algemene Ledenvergadering.

Ondertussen gaan we u twee dagen lang weer opladen. Met nieuwe trucs, maar ook met onterecht vergeten beproefde werkmethodes. Met prikkelende onderzoeksvragen en de meest recente middelen om aan een antwoord te komen. Met meer tips dan ooit, meer technieken en ideeën voor mooie verhalen.

Die mogelijk in minder tijd maar zeker met minder stress kunnen zorgen voor meer impact en meer informatie, waar ons nog altijd niet krimpende nieuwsconsumentenschare naar op zoek is.
Vorig jaar in Brussel sprak Nick Davies tijdens onze openingsmorgen. Onlangs riep hij op om opnieuw trots te zijn als journalist.

Hij maakte een analogie met de homo-beweging (en de gay parade: “be proud to be gay”). Toegepast op ons journalisten: wees trots om journalist te zijn en trots op je werk. Werk dat belangrijk is voor een goed werkende democratie.

Dure woorden, maar het wordt te weinig gezegd. Het is ook een oproep aan u. Blijf komen naar onze conferenties, deel uw kunde met uw collega’s door uw werk in te sturen voor de De Loep en voor het VVOJ Jaarboek.

Share your knowledge en wees trots op je werk. We zullen het als VVOJ nog eens op een actie T-shirt voor u zetten..

Tot slot een hartelijk dank u aan onze sponsoren, die ook dit jaar dit evenement weer mede mogelijk maakten (u ziet hun namen achter mij langs draaien).

En dan kan ik u verder alleen nog maar heel veel werkplezier wensen.


Met de bovenstaande tekst opende Margo Smit, directeur van de VVOJ, op 27 november 2009 de jaarlijkse VVOJ Conferentie, die in Utrecht plaatsvond.

Gerelateerde artikelen

Op 9 december 2023 publiceren VPRO en HUMAN op de website van Argos een door de hoofdredacteuren Marc Josten en Willem van Zeeland ondertekend statement. Daarin maken ze bekend met onmiddellijke ingang een compleet Argos-dossier, bestaande uit een reeks van radio-uitzendingen, artikelen en video’s over seksueel misbruik, offline te halen. Het betreft uitzendingen die zijn gemaakt door twee gerenommeerde onderzoeksjournalisten, Huub Jaspers en Sanne Terlingen, beiden al vele jaren actief lid van de VVOJ.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk