De presentatie van je onderzoek moet voorop staan, meent Luuk Sengers, journalist én docent journalistiek. Binnenkort verschijnt zijn boek Onderzoeksjournalistiek. Researchproces van idee tot verhaal, één van de weinige handboeken voor onderzoeksjournalisten in de Nederlandse taal. Deelnemers aan de VVOJ conferentie in Utrecht kunnen dit weekend al een exemplaar bemachtigen in een speciale voorverkoop.
Tekst: Rachel Levy
‘Een boek als dit bestond nog niet op de Vlaamse en Nederlandse markt,’ vertelt Sengers, redacteur van het werk, aan VVOJ-webredacteur Rachel Levy.
Sengers doceert researchtechnieken aan journalisten op de Katholieke Hogeschool Mechelen (KHM) en aan het Centrum voor Communicatie en Journalistiek (CCJ) in Utrecht.
Het VVOJ-bestuurslid en mede-oprichter van het Investigative Reporters Network Europe (IRENE) ziet in zijn dagelijks werk regelmatig dat jonge studenten eigenlijk niet goed weten hoe ze een onderzoek moeten beginnen.
Sterker nog, vertelt hij, anders dan zijn eigen generatie is tegenwoordig de wens om bepaalde maatschappelijke kwesties uit te zoeken of aan de kaak te stellen, ook niet de belangrijkste drijfveer om aan de opleiding journalistiek te beginnen.
‘Mijn eigen generatie was erg bezig met dingen tot op de bodem uit te zoeken. Mijn studenten online journalistiek beperken zich vaak tot het internet als belangrijkste onderzoeksbron. De gedachte om in een bibliotheek of archief te duiken, komt niet snel bij ze op.’
Pessimistisch over het potentieel van jonge journalisten is Sengers echter niet, ‘integendeel. Ze zijn gewoon jong en opgegroeid met internet als primaire informatiebron. Omdat ze weinig ervaring hebben, moeten ze nog leren dat er vaak een loopje met je genomen wordt als journalist en dat informatie die je toegespeeld krijgt, niet altijd betrouwbaar is.’
Het handboek dat hij samen met zijn collega’s – onder wie veel hard core leden van de VVOJ – heeft samengesteld, begint laagdrempelig.
Daarmee onderscheidt hij zich van een van de weinige andere Nederlandstalige werken die wel op de markt voorhanden is, Onderzoeksjournalistiek van Nico Kussendrager.
‘Dat is een heel nuttig boek,’ meent Sengers, ‘want er worden op zeer zorgvuldige wijze een aantal belangrijke technieken uitgelegd door specialisten. Maar het opstapniveau is wellicht wat hoog voor studenten.’
Sengers boek, waaraan verder werd bijgedragen door Roger Vleugels, Mark Hunter, Henk van Ess, Peter Verweij, Wim Criel, Marcus Geers, Michaël Opgenhaffen, Marleen Teugels, Jeroen Smit, Eric Hennekam en Margo Smit, wil zowel voor beginnelingen als voor ervaren journalisten een handvat zijn.
‘Het boek is in een aantal opzichten uniek. Zo is het de eerste keer dat een aantal doorgewinterde journalisten, zoals bijvoorbeeld Henk van Ess, hun theorieën systematisch op papier zet.’
Naar goed Amerikaans voorbeeld is gepoogd om een helder, logisch en prettig lezend boek produceren, maar, benadrukt Sengers, ‘we hebben absoluut niet klakkeloos allerlei Amerikaanse theorieën gekopieerd. We hebben echt geprobeerd een Vlaams-Nederlands methodologisch werk neer te zetten.’
Hoewel het boek meerdere auteurs heeft, is de onderlinge samenhang bovendien groot.
“Het is een uitermate projectmatig opgezet boek. De auteurs hebben hun techniek en vaardigheden echt op elkaar afgestemd.”
Ervaren journalisten zullen het boek onder meer kunnen gebruiken om de presentatievaardigheden van hun onderzoeksverhalen verder te ontwikkelen. Waar veel journalisten tijdens hun werk namelijk de fout in gaan, vertelt Sengers, is dat zij vooraf onvoldoende over het eindproduct nadenken.
‘Niet het niet het doen van onderzoek, maar het presenteren van een feitelijk correct verhaal dat ook nog plezierig is om te lezen, is het doel van onderzoeksjournalist,’ stelt Sengers.
Zijn boek sluit dan ook aan op de ideeën van Mark Hunter – keynote spreker op de VVOJ conferentie van 27 en 28 november in Utrecht – , een bekende voorstander van zogeheten story-based inquiry.
‘Het idee daarbij is dat je tijdens je onderzoek meteen naar ingrediënten zoekt die bijdragen aan een prettig te lezen verhaal. Je moet mensen, die een rol in de je verhaal spelen, bijvoorbeeld zorgvuldig observeren en er direct al rekening mee houden hoe je ze opvoert in je uiteindelijke verhaal. Niet de feiten, maar je verhaal vooropstellen – daar gaat het om.’
Sengers’ ‘eigen’ Katholieke Hogeschool Mechelen en het Utrechtse Centrum voor Communicatie en Journalistiek hebben reeds interesse getoond voor het boek, dat binnenkort in de boekhandel ligt en tijdens de conferentie al in de voorverkoop beschikbaar is.
Luuk Sengers (red.), Onderzoeksjournalistiek. Researchproces van idee tot verhaal
Uitgever: Lannoo Campus/Amsterdam University Press, 2009
ISBN 978-90-209-8572-6
Aantal pagina’s: 336
Prijs: € 24,95
