VVOJ Conferentie 2004
Titel: Smokkelen met een linke reportage
Workshop: Mensensmokkel
Sprekers: Wim Van den Eynde en An Berger (VRT)
Voorzitter: Yvonne Scholten (freelance)
Datum en tijd: Vrijdag 19 november, 13.30 – 14.45 uur
Verslaggever: Joost van der Wegen
Wim van den Eynde en An Berger van de VRT maakten een reportage over mensensmokkel. Onder druk van hun deadline en door enkele tegenslagen moesten ze flink improviseren. Door hun onervarenheid namen ze veel risico’s met hun verborgen camera. Aan de aanwezigen bij de workshop vroegen ze om een oordeel over hun aanpak. De twee Belgische onderzoeksjournalisten begonnen met voor te leggen dat ze tijdens hun werk enige fouten hebben gemaakt. ‘We hebben voor de productie van de reportage vals gespeeld en we willen graag jullie mening hierover horen.’
De twee VRT-medewerkers brachten hun idee voor de reportage in de praktijk met ondersteuning van het Fonds Pascal Decroos. Ze kropen met hun verborgen camera een aantal keren door het oog van de naald, terwijl ze de smokkel van een Russische vrouw over de Belgische grens probeerden vast te leggen.
Het vals spelen bestond er onder meer uit dat het niet voor de deadline van de reportage mogelijk bleek een visum te regelen via een mensensmokkelbureau. Ook bleek de Russische vrouw al over een dubbele, Belgisch-Russische nationaliteit te beschikken. Daarom besloten Wim en An de vrouw dan maar op haar Belgische paspoort naar Antwerpen te laten reizen, zonder dit in de reportage te melden. Ook kreeg men het ‘regelen’ van verblijfspapieren pas twee weken na aankomst van de vrouw in België voor elkaar, bij een geheel ander bureau. Toch monteerden ze de reportage zo dat het leek alsof dit de ochtend na aankomst plaatsvond. Risico’s namen de twee onervaren verslaggevers bij de contacten met een Tjetjeense mensensmokkelaar. De man kreeg op een aantal momenten argwaan, bijvoorbeeld toen de vrouw hem opbelde met een telefoon van een Belgische provider, terwijl ze de grens nog niet eens was gepasseerd (ze vertelde de man toen dat ze met een telefoon van een andere Belg mocht bellen). Als ze de grens is gepasseerd, zijn de verslaggevers gedwongen de vrouw volledig alleen te laten opereren in haar contacten met de mensensmokkelaars – met de verborgen camera op haar lichaam.
Zonde
Na het verhaal te hebben aangehoord, is het publiek vooral verbaasd over de goedbedoelde roekeloosheid van de twee: ‘Hebben jullie nooit aan een verzekering gedacht voor de mevrouw die voor jullie werkte?’ was een vraag. ‘Realiseerden jullie je dat haar leven in gevaar kon komen?’ De twee journalisten meldden dat ze hadden besloten bij elk dreigend gevaar onmiddellijk te stoppen met hun werk. Een verzekering was niet afgesloten. ‘Maar is dat ook niet part of the job‘, vroeg Wim de aanwezigen. Een medewerker van een actualiteitenrubriek op tv nam het voor de twee op: ‘In Nederland zenden we ook geregeld items uit van onverzekerde freelancers; zijn we niet wat hypocriet?’
De discussie ging verder over de vorm van de reportage en de manipulatie van de verhaallijn. ‘Hebben jullie niet eerst overwogen het zonder verborgen camera te doen?’ En: ‘Bij mijn krant zou ik dit er nooit door hebben gekregen. Als de lezer achter de waarheid van mijn werkwijze zou zijn gekomen, was ik mijn geloofwaardigheid kwijt geweest.’ Een andere Nederlandse collega reageerde hierop: ‘Waarom niet eerlijk geweest en de twee legitieme onderdelen van de reportage apart ingezet. Dit is zonde van jullie goede materiaal.’ Een Belgische journaliste nam het voor haar collega’s op: ‘Ik heb de reportage gezien en ik vond het maatschappelijk belang groot genoeg om de manipulatie van het verhaal te kunnen verantwoorden. Justitie heeft naar aanleiding van de reportage actie kunnen ondernemen. Ik voelde me ook niet bedonderd, nadat ik het had gezien.’
Het publiek constateerde ook dat de afwezigheid van begeleiding en eindredactie bij VRT de oorzaak was van de moeizame productie van de reportage. Uit het publiek: ‘In het geval van onervaren verslaggevers hoort de verantwoordelijkheid bij een eindredacteur te liggen. Daarom complimenten voor het feit dat jullie het toch voor elkaar hebben gekregen.’ De twee journalisten konden nog toelichten dat de ‘chef Duiding’ van de VRT nauwelijks belangstelling toonde voor de inhoudelijke kant van het verhaal, alleen voor de levering van de reportage. De twee gaven aan dat ze het zich niet hadden kunnen veroorloven om de reportage terug te trekken. ‘Misschien hadden ervaren mensen dat kunnen doen, maar wij moesten ons nog bewijzen.’ Detail achteraf is dat de reportage als enige bewijsmateriaal in de rechtszaak is gebruikt. De VRT stond het materiaal af. Wim: ‘Als we dat van tevoren hadden geweten, hadden we de reportage misschien toch niet gemaakt.’
De Russische vrouw kreeg voor haar activiteiten 3000 euro. Ze was ruim een half jaar betrokken bij het verhaal. Gespreksleidster Yvonne Scholten kon zich goed voorstellen waarom de twee zo hadden gehandeld in de productie van de reportage. Maar de werkwijze was volgens haar toch ‘een tikje onverantwoord’ geweest.
