Conferentie, Kenniscentrum

VVOJ2004: Ahold, onderzoek naar een bijna-ondergang

VVOJ Conferentie 2004
Titel: Graven bij gefrustreerden
Workshop: Ahold, onderzoek naar een bijna-ondergang
Sprekers: Jeroen Smit (freelance) en Joost Oranje (NRC Handelsblad)
Voorzitter: Margo Smit (KRO Reporter)
Datum en tijd: Vrijdag 19 november, 13.30 – 14.45 uur
Verslaggever: Nico Kussendrager

De bijeenkomst wordt ingeleid met een fragment uit het tv-programma Reporter (KRO): De oude Albert Heijn (AH) beschrijft hoe zijn opvolger Cees van der Hoeven (CvdH) veranderde: die dacht over water te kunnen lopen, werd op handen gedragen, kreeg last van een soort grootheidswaan, meedoen met de grote jongens, werd in Nederland gekozen tot manager van het jaar, stond op de cover van Business Week. Heijn: Je moet wel stevig in je schoenen staan, wil je dan niet een beetje gaan zweven. CvdH als megaster, die niets fout kan doen, en ook niemand in zijn omgeving die hem daar op wees.

Jeroen Smit: Het was een klassiek drama, zoals ook bij burgemeester Peper of Fokker. Het verschil tussen de twee toplieden volgens Smit: Heijn was een gepassioneerd kruidenier – in Engeland, waar hij nu woont, bestiert hij een paar kleine winkeltjes waar hij nog wekelijks controleert of de vloeren schoon zijn en de salami goed gesneden is; Van der Hoeven ‘runde een tent’ en wilde geld verdienen en groot worden. Smit: Passie maakt mensen betrouwbaar.

Smit begon zijn research bij recent vertrokken werknemers van Ahold, net onder de top. Zij horen nog info, kennen de secretaresses, hebben documenten en willen praten omdat zij zowel hun verleden als hun toekomst kwijt zijn. Ze zijn vaak ‘tot op het bot gefrustreerd’ en worden door hun omgeving aangekeken alsof ze ‘een van de Aholdboeven’ (sic) zijn. Dat is een ideale voedingsbodem voor het verkrijgen van informatie.

Na contact met de eerste gesprekspartners confronteerde Smit anderen met hun uitspraken, aanvankelijk in de zin van ‘u hoeft alleen maar “ja” of “nee” te zeggen, maar al snel gingen geïnterviewden ook inhoudelijk op zaken in vanwege persoonlijke betrokkenheid of omdat ze zich persoonlijk aangevallen voelden. In alle gevallen spraken zij overigens op voorwaarde van anonimiteit. Geïnterviewden die wilden weten wie wat over hen had gezegd hield Smit voor dat ze ook zelf anonimiteit hadden bedongen en dat dan ook van anderen moeten accepteren. Als eenmaal vertrouwen gewonnen was kwamen gesprekspartners ook met schriftelijke stukken, niet zelden met uitgescheurde pagina’s of zwart gemaakte delen.

Een van de vragen die Smit zich stelde tijdens het onderzoek was: Wat zijn de netwerken, wie kent wie, wie houdt wie de hand boven het hoofd. Ook daarvoor bleken ex-topmensen een goede bron.

Na Smit sprak Joost Oranje (NRC Handelsblad). Hij deed zijn onderzoek aanvankelijk grotendeels alleen, tegen het slot echter met collega Jeroen Wester vanwege diens financiële vakkennis. Samenwerken was uiteindelijk een groot voordeel vanwege aanvullende kennis en de klankbordfunctie maar ook om scherp te blijven. Oranje was voor de klus – waarmee hij een paar maanden is bezig geweest – vrijwel volledig vrijgesteld. ‘Dat moet ook wel, je kunt de dagkrant er niet bij hebben.’

Oranje liet Ahold aanvankelijk paar maanden laten rusten, tot hij stuitte op iemand die hem tipte ‘het echte verhaal zit in Scandinavië’. Ahold tekende daar tegenstrijdige contracten met de supermarktorganisatie ICA. Na aandringen wilde de ICA-topman praten uit boosheid over de werkwijze van Ahold en de angst dat hij de zwarte piet zou krijgen toegespeeld. Hij hielp de twee NRC-Handelsbladverslaggevers aan documenten en verdere contacten. Ook Oranje/Wester stelden zich voortdurend de vraag ‘wie zou waarom waarover willen praten’.

Smit en Oranje/Wester wisten van elkaar niet dat ze met Ahold-onderzoek bezig waren – ook bronnen hielden kennelijk hun mond. Uiteindelijk zien beide partijen het niet als een bezwaar dat beide onderzoeken bijna gelijktijdig verschenen – het ene als boek, het andere in NRC Handelsblad. ‘Het is de geloofwaardigheid ten goede gekomen.’

Gerelateerde artikelen

conferentie-1x

Claimen en framen, dat was het thema van de conferentie 2023. Wie claimt en framet stuurt de dialoog, zet thema’s op scherp en maakt andere geluiden vaak monddood. Hoe gaan we hier als onderzoeksjournalisten mee om? Hoe bewegen we ons in een wereld van wantrouwen? Daarover ging het onder meer tijdens twee succesvolle en verrijkende conferentiedagen op vrijdag 17 en zaterdag 18 november 2023 in Gent.

conferentie-1x

Eind 2013 ontvangt de gemeenteraad van Birmingham, Engeland – een merkwaardige anonieme brief waarin melding wordt gemaakt van een complot van Islamisten om openbare scholen in een achterstandswijk over te nemen. Het geheime plan had de codenaam Operation Trojan Horse. De brief wordt intern snel ontmaskerd als nep, maar veroorzaakt toch landelijke paniek als die in maart 2014 lekt naar de pers. Anekdotes over leerkrachten die Salafistische gedachten in de hoofden van hun leerlingen pompen en hun vrouwelijke collega’s discrimineren, buitelen over elkaar heen in de media.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk