Bijna honderd inzendingen, tien genomineerden, vier prijzen. In de aanloop tot de VVOJ Conferentie 2015 interviewen we de kanshebbers op een Loep over hun werk. Deze week Norbert Reintjens en Sander Rietveld die in twee afleveringen van ZEMBLA onthullen hoe het beursgenoteerde ict-bedrijf Ordina mollen gebruikt om aanbestedingen van de overheid binnen te slepen.
Door Rineke van Houten
Het is herfst 2012 als ZEMBLA benaderd wordt door iemand uit de ict-wereld die claimt explosieve informatie in handen te hebben over een van de grote ict-bedrijven van Nederland: Ordina, leverancier van belangrijke automatiseringssystemen aan de overheid.
Bron buiten beeld
Er zou sprake zijn van corrupte ambtenaren en malafide praktijken bij miljoenenprojecten van ministeries en gemeenten. De bron wil zelf volledig buiten beeld blijven, maar geeft wel een usb-stick met heel veel bedrijfsinformatie van Ordina: ongeveer honderdduizend e-mails, honderden geheime bedrijfsplannen en contactlijsten. Het is het begin van een lange periode waarin Norbert Reintjens en Sander Rietveld zich een weg banen door ict-jargon en ingewikkelde aanbestedingsprocedures. Het zal uiteindelijk bijna twee jaar kosten voordat de gigabytes van de klokkenluider een eerste uitzending opleveren.
Mollen
Binnen Ordina blijkt een cultuur te bestaan waarin medewerkers worden opgejut om koste wat kost overheidsopdrachten binnen te halen, ‘must wins’ worden die projecten genoemd. Er zijn ‘secret operations’ waarbij ambtenaren worden gefêteerd. Ordina gebruikt mollen om geheime informatie te bemachtigen die het bedrijf een ongeoorloofde voorsprong geven op de concurrentie. De journalisten verbazen zich erover dat medewerkers zo openlijk in e-mails schrijven over illegale praktijken. De e-mails zullen de ruggengraat vormen van de uitzendingen die ze willen maken.
Gevoelige dossiers
Reintjens en Rietveld inventariseren en rubriceren tot ze een groslijst hebben van tien grote ict-klussen die Ordina voor overheden heeft uitgevoerd. Er staan politiek gevoelige dossiers op: van SPEER bij Defensie tot het Elektronisch Kind Dossier, van het IND-systeem tot de ict van de politie. Ze brengen alle projecten in kaart door te spreken met ingevoerde (top)ambtenaren en (ex) ‘Ordinezen’. Ze vragen via de Wob contracten en e-mailwisselingen tussen Ordina en overheden op. Veelal tevergeefs want bedrijfsgevoelige informatie. Sommige procedures lopen nog steeds.
Een dilemma
Rond Hemelvaartsdag 2014 worden ze gebeld door de CEO van Ordina, Stépan Breedveld. Waar ze precies mee bezig zijn bij ZEMBLA. Hij vraagt of de journalisten kunnen langskomen op het hoofdkantoor in Nieuwegein. Een van de Ordina-medewerkers die ze hebben gesproken blijkt de Raad van Bestuur te hebben ingelicht. Het is een dilemma: gaan ze nu, maanden voor de uitzending, de kaarten al op tafel leggen? Worden potentiële bronnen dan niet onder druk gezet om vooral niet met ZEMBLA te praten? En gaat de shredder bij Ordina niet aan? Maar omdat ze transparant zijn en met open vizier werken, besluiten ze te gaan praten. Bovendien willen ze, om alles op hun merites te kunnen beoordelen, ook zo snel mogelijk het verhaal van Ordina zelf horen.
De kwestie Uruzgan
Van de groslijst met ict-projecten blijven er uiteindelijk een paar over die Reintjens en Rietveld hard genoeg vinden voor de uitzending. Een daarvan is de kwestie Uruzgan. Ordina blijkt een ict-consultant in dienst te hebben die naast zijn werk reserveofficier is bij Defensie. Deze man wordt uitgezonden naar Afghanistan om de inlichtingendienst van de landmacht, G2, ter plekke te versterken met zijn ict-kennis. Hij krijgt toegang tot geheime informatie en computersystemen. ‘Het is bagger’, schrijft deze B. aan directeur Van L., en legt uitgebreid uit hoe de systemen werken en waarom ze niet deugen. Hij gaat zijn boekje ver te buiten en speelt geclassificeerde informatie door aan Ordina zodat het bedrijf er voordeel uit kan halen.
Belastende e-mails
B. is volledig van de kaart als de journalisten hem de zaak voorhouden. ‘Dit gaat mij in grote problemen brengen’, zegt hij. Het ministerie van Defensie wil bewijzen zien voor het met een reactie komt. Maar als ZEMBLA de belastende e-mails toont, blijft het stil. Tot er vlak voor de uitzending opeens een Kamerbrief verschijnt, waarin minister Hennis een uitgebreid onderzoek aankondigt naar aanleiding van de ZEMBLA-onthulling. De minister doet aangifte tegen B. bij het Openbaar Ministerie en de Marechaussee. Een inhoudelijke reactie in ZEMBLA blijft uit.
Gefêteerde ambtenaren
ZEMBLA brengt ook in beeld hoe politiecommissarissen integriteitsregels schenden en gefêteerd worden op de golfbaan, en dat Ordina ambtenaren in de watten legt in de skybox van de ArenA. De journalisten reconstrueren hoe topambtenaren van de IND Ordina helpen om een opdracht van zestig miljoen euro te winnen. ‘Sponsors’ worden die topambtenaren genoemd door Ordina, een gangbare term in het bedrijfsleven voor klanten die warme banden onderhouden met een leverancier.
Ordina ontkent de malversaties. Het bedrijf zegt zelf maar één onregelmatigheid te hebben gevonden en herkent zich niet in het beeld dat ZEMBLA schetst.
Dit verhaal is een samenvatting van de publicatie ‘Wie is de Mol’ uit het VVOJ Jaarboek 2015. Het jaarboek wordt gepresenteerd op 20 november, tijdens de VVOJ Conferentie 2015 in Den Haag.
foto: Zembla
