De jury memoreert in haar rapport de Amerikaanse schrijfster bell hooks – ‘De functie van kunst is niet om te vertellen hoe de dingen zijn, maar om te verbeelden hoe de dingen zouden kunnen zijn’. Dat inzicht kan je volgens de jury zo doorvertalen naar de functie van journalistiek. Die is immers ook niet beperkt tot berichtgeven – de stand der dingen zo accuraat mogelijk weergeven. Journalistiek moet vertellen waarom de dingen zijn zoals ze zijn, moet tonen wat onzichtbaar bleef of gehouden werd, moet de verantwoordelijken voor de huidige stand van zaken vinden en confronteren.
Ook dit jaar lag de kwaliteit van de ingezonden artikelen, uitzendingen, podcasts, boeken en series zo hoog, dat de jury niet drie maar dertig prijzen had willen uitreiken. Toch had de jury de indruk dat er nog een heleboel mooie onderzoeksprojecten zijn die niet ingediend worden. Dat de redacties die bewust en structureel inzetten op onderzoeksjournalistiek relatief oververtegenwoordigd zijn bij de inzendingen en de nominaties, is niet abnormaal want inderdaad het resultaat van die investering. Maar dat media of journalisten die misschien meer occasioneel onderzoeksjournalistiek doen, vervolgens ook nog minder snel de stap zetten om hun producties in te dienen, vindt de jury best jammer.
Winnende producties
De Loep in de categorie Signalerende onderzoeksjournalistiek ging naar Belia Heilbron, Anouk Kootstra, Romy van der Burgh, Salwa van der Gaag en Jeanine Duijst met Klassenjustitie in Nederland: lager op de ladder, zwaarder gestraft voor De Groene Amsterdammer, Investico en NOS Op 3. ‘Voor deze Investico-productie voor De Groene Amsterdammer en NOS op 3 geldt wellicht het beroemde Mandela-citaat: het lijkt altijd onmogelijk, tot je het gerealiseerd hebt’, aldus de jury. Het uitgangspunt van het onderzoek was dat indien klassenjustitie inderdaad bestaat, het bewijs ervan alleen gevonden kan worden in een grote verzameling data en niet in individuele gevallen. De analyse van data toont aan dat laagopgeleide mensen met een migratieachtergrond voor hetzelfde vergrijp bijna drie keer zoveel kans hebben om in de gevangenis te belanden dan hoogopgeleide mensen zonder migratieachtergrond.
De winnaars in de categorie Opsporende onderzoeksjournalistiek zijn Carola Houtekamer en Karlijn Kuijpers met ‘Poetin tankt bij Vlissingen’, voor NRC. De jury heeft veel bewondering voor ‘de gargantueske taak’ om te doen wat de sanctionerende overheden zelf nalaten of waar ze niet in slagen. Met de inzet van veel data en rekenkracht, maar ook menselijke intelligentie en relaties vinden de journalisten voor de Nederlandse kust het Russische “tankstation”, de Belgische leveranciers en de van vlag wisselende roestschuiten. Het deed de jury plezier in dit onderzoek vast te stellen dat ook wederhoor relevante informatie kan opleveren.
De winnaars in de categorie Controlerende onderzoeksjournalistiek zijn Ton van der Ham en Vincent Harmsen met ‘Glyfosaat, de goedkeuring van gif’ voor Zembla. Wie dikke rapporten goed kan lezen, vindt meer dan wie naar persconferenties gaat, zo blijkt uit dit onderzoek van Zembla. De jury looft de gedrevenheid van de journalisten om de vinger achter het officiële narratief te krijgen. ‘Het levert een opvallend toegankelijke – en alweer verontrustende – productie op over een urgent, maar tegelijk heel technisch onderwerp’, aldus de jury.
De ASN Aanmoedigingsprijs, bedoeld voor talent in leeftijden tot en met 30 jaar, ging naar Georgia Oost met ‘Hoe Israëlische soldaten met hun selfies de tegenstander niet meer als mens zien’ voor NRC. Door een half jaar lang de vreselijke beelden van IDF-soldaten in Gaza te volgen, te analyseren en te dubbelchecken, heeft Georgia Oost een zeer originele productie gemaakt. Een citaat van een jurylid: ‘Heel goed dat ze de Israëlische soldaten ook heeft geïnterviewd over hun gruwelijke of aanstootgevende trophy-foto’s. Georgia Oost heeft zich niet te makkelijk van het wederhoor afgemaakt.’
Aan de winnaars van de Loep werd een Loep-beeldje uitgereikt. De winnaar van de ASN Aanmoedigingsprijs krijgt een geldbedrag van € 1.500. Alle genomineerden kregen van de ASN Bank en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten een VVOJ Masterclass aangeboden.
Loep-jury
Een onafhankelijke vakjury beoordeelt de inzendingen voor De Loep. De jury staat onder voorzitterschap van Gie Goris. De jury bestaat verder uit: Samira Ataei, Jeroen Trommelen, Dirk Leestmans, Erik Raspoet, Joop Bouma, Maud van de Reijt, Tricia Bots, en Bijou van der Borst.
