De Loep, Longlist, Opsporend

De fraudejacht van DUO

Investico, Publicaties in Trouw, De Groene Amsterdammer, universiteits- en hogeschoolbladen en NOSop3
Belia Heilbron, Anouk Kootstra, Bas Belleman, Salwa van der Gaag, Sümeyye Ersoy en Merijn van Nuland
Redactie

Het opsporingssysteem dat studiebeurzenverstrekker DUO hanteert rammelt en wijst als gevolg uitzonderlijk veel studenten met een migratieachtergrond aan als fraudeur, blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Investico, het Hoger Onderwijs Persbureau en NOSop3. De risicoindicatoren waarmee het algoritme is gevoed zijn niet wetenschappelijk onderbouwd en de controleurs die huisbezoeken afleggen om vast te stellen of een student met een uitwonendenbeurs op het opgegeven adres woont, zijn vaak bevooroordeeld. De minister van Onderwijs heeft het opsporingssysteem na publicatie van het onderzoek onmiddellijk stilgelegd en heeft inmiddels zijn excuses aangeboden voor de indirecte discriminatie.

Het onderzoek begon met een analyse van honderd rechtszaken die van fraude beschuldigde studenten voerden tegen DUO. Daaruit werd duidelijk welke bewijslast DUO verzamelt om aannemelijk te maken dat een student niet op het opgegeven adres woont en een te hoge beurs krijgt. Aan de hand van Kamerstukken brachten de journalisten het in 2012 ingevoerde fraudeopsporingssysteem in kaart. Daarbij werd duidelijk dat risico-indicatoren die het algoritme gebruikt om potentiële fraudeurs aan te wijzen door DUO zelf zijn bedacht en nooit zijn geëvalueerd.
Via LinkedIn spoorden de journalisten controleurs op die huisbezoeken en buurtonderzoeken doen om erachter te welke instructies zij krijgen en hoe zij die uitvoeren. Ze benaderden ook advocaten en zagen dossiers in van rechtszaken die zij tegen DUO hebben gevoerd en spraken studenten die te maken kregen met terugvorderingen en boetes.
De bevindingen werden voorgelegd aan rechtspsychologen die verbijsterd waren over werkwijze van de controleurs en de geringe bewijslast waarop een student veroordeeld kan worden.
Tijdens het onderzoek viel op dat er veel studenten met een migratieachtergrond naar de rechter stapten. Om te controleren of die indruk juist was, belden de journalisten alle 70 advocaten die zij in rechtbankstukken waren tegengekomen met de vraag hoeveel van deze zaken ze gedaan hebben en hoeveel van hun cliënten een migratieachtergrond hadden. Ze spraken 34 advocaten die samen 376 procedures deden, 97 procent van de studenten had een migratieachtergrond.

Gerelateerde artikelen

Heineken beloofde kort na de Russische invasie van Oekraïne weg te gaan uit Rusland. De verhalen van FTM onthullen dat de bierbrouwer niet alleen stug door bleef brouwen, maar dat het bedrijf in Rusland sinds het begin van de oorlog 61 nieuwe producten heeft gelanceerd, de productie opschroefde en extra personeel aannam. Heineken dook in het gat dat merken die wel waren vertrokken, zoals Guinness en Coca Cola, achterlieten.

Uit dit onderzoek van Zembla blijkt dat de toelating van bestrijdingsmiddelen in de bollenteelt tekortschiet. De toelatingsautoriteit Ctgb heeft namelijk de risico’s van bestrijdingsmiddelen heeft verzwegen. In 2015 ontdekt het instituut tijdens een steekproef normoverschrijdingen bij een zevental middelen. Deze risico’s, met name voor kinderen, werden destijds niet met de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu gedeeld. De Tweede Kamer kreeg over de steekproef te horen dat ‘alle toegelaten middelen veilig bleken te zijn’. Ook probeerde het Ctgb een cruciaal rapport van het RIVM, met daarin de resultaten van het zogeheten Onderzoek Bestrijdingsmiddelen en Omwonenden (OBO), af te zwakken.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk