Het ACOI-advies dat begin april verscheen, kwam voort uit een na negen maanden vastgelopen bemiddelingspoging van het Adviescollege tussen een journalist en VWS met betrekking tot een Wob/Woo-procedure. De hoofdconclusie was dat het ministerie ruimhartiger en responsiever moet zijn met het verstrekken van documenten. Het ACOI signaleerde drie knelpunten: er was geen overleg met journalisten, de weigeringsgrond bescherming goed functioneren van de Staat werd veel te ruim toegepast en conceptdocumenten werden standaard geweigerd.
Het ministerie heeft inmiddels een gesprek georganiseerd met een aantal journalisten die Woo-verzoeken hadden lopen, waaronder leden van de VVOJ. Suggesties van de journalisten om de afhandeling van corona-verzoeken anders aan te pakken, worden (deels) in praktijk gebracht. De verbijstering richt zich op de weigering om de twee andere punten te erkennen.
Duizenddingendoekje: de i-grond
In het jaar dat de Woo inmiddels van kracht is hebben journalisten kunnen ervaren hoe de overheid verzoeken afhandelt. Een belangrijke observatie is dat de weigeringsgrond ter bescherming van het goed functioneren van de Staat (Woo art. 5.1, tweede lid onder i, kortweg i-grond) op grote schaal wordt aangewend. Het Adviescollege bevestigt deze waarneming. De wet en de memorie van toelichting stellen expliciet de i-grond slechts toe te passen in zeer uitzonderlijke situaties en dan nog gedurende een beperkte periode, argumenteert het ACOI. De minister wijst op een rijksbrede Woo-instructie die inzet van de i-grond veel ruimer interpreteert. In de ogen van de VVOJ hanteert VWS de i-grond als het nieuwe duizenddingendoekje om informatie in documenten gemakkelijk geheel of gedeeltelijk weg te kunnen poetsen.
Concepten
Minister Kuipers weigert ook concepten van documenten vrij te geven. Het ACOI stelt dat de status van een document – concept of voldragen – irrelevant is. Alleen de inhoud moet worden beoordeeld. Recente uitspraken van rechtbanken onderschrijven dat. De minister stelt daartegenover dat in de fase waarin het besluit nog vorm moet krijgen er ruimte moet zijn om concepten en gedachten met elkaar uit te wisselen. De VVOJ meent dat de Woo er juist mede voor bedoeld is om reconstructies van het besluitvormingsproces mogelijk te maken. Privacygevoelige elementen mogen weggelakt worden, maar juist niet de weg naar het besluit. Dat is wat met openbaarheid van bestuur en transparantie wordt bedoeld.
Transparantie
De VVOJ stelt in de brief aan minister Kuipers dat de Woo is ingevoerd met de belofte de transparantie van overheidshandelen te vergroten. De VVOJ vreest dat die open overheid verder weg is dan ooit. De VVOJ-brief daarover: “Een van uw laatste zinnen luidt aldus: “’Openbaarheid, tenzij’ is iets waar het ministerie zich elke dag voor inzet.” Wij zouden het graag geloven, maar dat u twee essentiële onderdelen van het ACOI-advies negeert doet ons het ergste vrezen. De Woo is ingevoerd met de belofte de transparantie van het overheidshandelen te vergroten. Daarbij was een cruciale taak voorzien voor een gezaghebbend adviesorgaan. Wanneer een minister het eerste advies van die instantie en rechterlijke uitspraken zo in de wind slaat, wekt hij twijfel over wat zo’n belofte waard is.”