De Nederlandse schatkist wordt zomaar 358 miljoen euro rijker door een schikking die er niet was geweest zonder de inspanningen van Oost-Europese en Scandinavische onderzoeksjournalisten. Nederland moet iets van die meevaller teruggeven, betogen het OCCRP en de VVOJ in de Volkskrant.
UPDATE zaterdag 5 maart:
Argos Radio pakte het pleidooi in de Volkskrant op. Hier terug te luisteren.
‘Grootste schikkingszaak ooit’ kopte De Volkskrant op 18 februari. Niet eerder streek de Nederlandse staat zo’n voordeel op als in deze schikking met het Noors-Russische VimpelCom. De telecomreus betaalt 718 miljoen euro om strafvervolging voor omkooppraktijken af te kopen. De helft daarvan vloeit in de Nederlandse schatkist omdat VimpelComs hoofdkantoor sinds 2010 is gevestigd in Amsterdam. De andere helft wordt geïncasseerd door de VS, waar het bedrijf in hetzelfde jaar naar de beurs ging.
Justitie in de VS en Nederland verdienen lof voor hun werk, maar het was niet hun onderzoek dat de smeergeldaffaire aan het licht bracht. Die eer komt toe aan een twaalftal onderzoeksjournalisten.
Cross-border
Vanuit Sarajevo opereert sinds 2006 het Organized Crime and Corruption Reporting Project, een non-profit samenwerkingsverband van onafhankelijke media en individuele onderzoeksjournalisten uit dertig landen, dat zich toelegt op de bestrijding van georganiseerde misdaad en corruptie. OCCRP werkt met partnerorganisaties in Oost-Europa, de Kaukasus, Centraal-Azië en Latijns-Amerika – en staat zo model voor een nieuwe, cross-border onderzoeksjournalistiek.
Hoe nuttig die internationale samenwerking is, bewijst het telecomonderzoek waaraan ook de Zweedse nationale omroep, het Zweedse persagentschap TT en het Noorse dagblad Klassekampen meededen. Samen met OCCRP onthulden zij hoe de Oezbeekse presidentsdochter Gulnara Karimova meer dan een miljard euro in steekpenningen opstreek van telecombedrijven in ruil voor toegang tot mobiele telefoniemarkt in Oezbekistan. Ook het Zweeds-Finse TeliaSonera. verdacht in dezelfde zaak, heeft zijn hoofdkantoor in Nederland. Er zitten dus nog ettelijke miljoenen in het vat.
Klapper
Met de jongste klapper meegeteld heeft het werk van OCCRP nu al bijna 2,3 miljard euro opgeleverd aan boetes, beslagleggingen en bevroren tegoeden. Dat is circa vijfhonderd keer het geld dat fondsenverstrekkers tot nu toe in OCCRP hebben gestoken. Onderzoeksjournalistiek loont dus, in elk geval voor de Nederlandse staat, die 356 miljoen euro tegemoet kan zien.
Maar niets hiervan keert terug in de onderzoeksjournalistiek. En dat terwijl organisaties zoals OCCRP steeds hogere kosten maken. De verzekeringspremies voor de journalisten zijn niet misselijk, evenmin als de (technologische) investeringen die nodig zijn om hen veilig hun werk te kunnen laten doen. Een nieuwe geldverslindende ontwikkeling is dat het onderwerp van onderzoek vaker de tegenaanval kiest. Dat leidt tot hoge rekeningen van advocaten, nodig om de juridische claims van dubieuze zakenlieden en de georganiseerde misdaad af te slaan.
Vindersloon
Hoe mooi, en terecht bovendien, zou het daarom niet zijn Nederland bij wijze van vindersloon iets van de meevaller teruggeeft aan de journalisten die haar mogelijk hebben gemaakt. In Oost-Europa werken tientallen onderzoeksjournalistieke collectieven. Hun jaarbudgetten variëren van 25 tot 100 duizend euro; opgeteld zeker niet meer dan vier miljoen. Met grofweg een tiende van het schikkingsbedrag kan Nederland dus een heel decennium tegels lichten in al deze landen mogelijk maken. Dat is goed besteed geld – en zeker niet alleen omdat het nieuwe miljoenenschikkingen kan opleveren.
Drew Sullivan, directeur en medeoprichter OCCRP
Tanja van Bergen, directeur Vereniging van Onderzoeksjournalisten VVOJ
Dit artikel staat in een iets ingekorte vorm in de Volkskrant van dinsdag 1 maart.
