Hoe vind je die ene nieuwswaardige boom in het woud van wetenschappelijke publicaties? Het stroomschema van Yolanda van der Graaf en Joost Zaat, adjunct-hoofdredacteuren van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, maakt het mogelijk snel kaf van koren te scheiden. Tijdens een workshop op de VVOJ Conferentie 2015 geven ze een toelichting.
Door Fabian de Bont
“We zijn gestopt met het bashen van journalisten.” Zo trapt Yolande van der Graaf de workshop ‘wetenschappers op waarde schatten’ af. Samen met collega-onderzoeker Joost Zaat en moderator Rinke van den Brink praten ze over betrouwbaarheid en leesbaarheid van wetenschappelijke geneeskundige publicaties. Zaat vult aan: “Vroeger gaven wij altijd journalisten de schuld van een vertekend beeld in de media. Maar het zijn vooral de wetenschappers die hun eigen onderzoek opwaarderen.”
De twee adjunct-hoofdredacteuren van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde lopen de valkuilen na waar journalisten vaak in vallen. Want wetenschappelijke publicaties lezen is helemaal niet zo ingewikkeld. Van der Graaf: “Als je goed leest, kun je heel veel onderzoeken in de prullebak gooien. Iedereen denkt dat er elke week nieuwe ontdekkingen zijn – maar dat valt best mee.”
De belangrijke dingen van de bagger filteren. Daarvoor hebben Van der Graaf en Zaat een stroomschema gemaakt waarmee je snel kan zien of een onderzoek betrouwbaar is. Door stapsgewijs lezen weet je snel of het artikel relevant is, of juist niet. Is er überhaupt een onderzoeksvraag? Van der Graaf: “Veel proefschriften hebben die niet – dan kun je net zo goed niet beginnen met lezen.”
De deelnemers reageren verbijsterd: geen onderzoeksvraag, hoe kán dat? Omdat sommige onderzoekers gewoonweg niet kunnen onderzoeken, zegt Zaat. Daarbij spelen allerlei andere zaken op de achtergrond, zoals financiering. En uiteindelijk moeten ook de medische tijdschriften vol komen met publicaties – net zo goed als de krant of het tv-journaal.
Maar het is niet allemaal prut bij de wetenschappers. Volgens Zaat vragen journalisten altijd maar dezelfde wetenschappers om te praten over bepaalde ziektevelden, zoals borstkankeronderzoek. Zijn advies: “Ga eens naar de subtop, die mensen zijn ook goed en weten soms zelfs veel meer. Daarbij zitten zij niet al dertig jaar in dezelfde koker – zij hebben minder last van tunnelvisie.”
Ook framen media soms onderzoek dat helemaal niet zo belangrijk is als het op het eerste gezicht lijkt. Moderator Van den Brink, gezondheidsredacteur bij de NOS, start een filmpje van zijn eigen journaal. Rob Trip opent de uitzending met een item: kanker kan vastgesteld worden uit bloedonderzoek. De discussie gaat erover of zoiets moet worden gemeld en over de rol van de wetenschapper in het filmpje.
Van der Graaf en Zaat gaan nog langs allerlei andere valkuilen. Ze halen de recente nieuwsartikelen erbij over darmkanker door het eten van vlees. Zaat: “De cijfers die de media lieten weten, klopten helemaal niet. Zoek dat als journalist gewoon even na. Daar is gewoon een site voor.” Van den Brink erkent dat bij dit onderwerp in het zes uur journaal een ‘stomme’ fout is gemaakt in een inleidende tekst. Van den Brink: “Die had ik niet tevoren ontdekt, omdat ik me aan het voorbereiden was op een optreden in het journaal – ik kan mijzelf niet in drieën splitsen.”
Van den Brink vraagt om een laatste les. Zaat en Van der Graaf: “Belangenverstrengeling van wetenschappers, want dat staat nooit in de krant.” Van den Brink sluit af: “Daar zouden we eigenlijk een nieuwe workshop over kunnen houden.”
Op de foto: Joost Zaat in de workshop Wetenschappers op Waarde Schatten – Foto Jules Ruijs
