De VVOJ organiseerde in 2005 de derde Global Investigative Journalism Conference in Amsterdam. Tien jaar later blikken we terug met Margo Smit.
Zondag 11 oktober eindigde de negende Global Investigative Journalism Conference in Lillehammer met een eerbetoon aan de winnaars van de Global Shining Light Awards. Veel van de ruim negenhonderd deelnemers uit 121 landen waren toen al onderweg naar huis, maar de sessie was er niet minder indrukwekkend om. Het waren vier succesvolle dagen. En een goed moment om de stand van zaken op te maken, tien jaar na de derde GIJC die de VVOJ organiseerde in Amsterdam.
Hoeveel inspanning het kost om zo’n mega-congres te organiseren, dat weten toen VVOJ-bestuursleden Luuk Sengers en Margo Smit nog goed. En de opluchting als al die enthousiaste, maar ook kritische collega’s de koffers weer gepakt hebben… Want het kost een organiserende vereniging maanden aan voorbereiding. Ten tijde van Amsterdam had de VVOJ één (parttime) betaalde medewerker, Marga Froon, die in haar eentje de logistieke voorbereiding en de deelnemers- en sprekersadministratie deed. Sponsoring stond nog in de kinderschoenen, ploeterende vrijwilligers zorgden voor het bedenken en uitwerken van de tientallen trainingen en panelsessies.
“Daar zit al de eerste grote verandering,” zegt Smit. “Er is nu een professioneel, zij het virtueel, secretariaat, met medewerkers in Washington, Boedapest en Hongkong dat de lokale organisatoren bijstaat. Nog steeds allemaal parttimers, maar wat een verschil maakt dat! Professionals die helpen bij het verkrijgen van visa, het bedenken van panels en het vinden van sponsoren.”
Zo haalde het Global Investigative Journalism Network met 120.000 dollar aan donaties bijna tweehonderd journalisten naar Lillehammer. Smit: “Op die manier haal je de wereld naar je toe.” Ook kregen twee Noorse conferentiemedewerkers (van de grote kranten Aftenposten en VG) betaald verlof van hun bazen om de conferentie inhoudelijk tot een succes te maken.
Luuk Sengers constateert dat er sinds Amsterdam daadwerkelijk een wereldwijd netwerk van onderzoeksjournalisten is ontstaan. Grensoverschrijdend onderzoek is daardoor veel gebruikelijker geworden. Tijdens een prachtige panelsessie op vrijdag 9 oktober memoreerde Fredrik Laurin van de Zweedse publieke omroep dat hij in Amsterdam voor het eerst contacten vond om een verhaal over overbevissing mee te maken. “Now all our stories go cross-border,” zei hij deze week. En dat geldt voor het gros van de verhalen, de trainingsmethoden en de datastromen die op GIJC15 getoond en gedeeld werden.
“In Amsterdam hadden we het voorzichtig over samenwerken met elkaar. Maar er was nog veel verzet tegen het werken met NGO’s,” herinnert Sengers zich. “In Geneve, in 2010, waren er voor het eerst NGO’s die ook zelf onderzoek doen. Human Rights Watch, Greenpeace. Nu nemen die hele teams onderzoeksjournalisten in dienst.” Ook al is het protest nog steeds niet helemaal verstomd, in Lillehammer wordt ruim kennis gedeeld met NGO’s als Transparency International, voormalig justitieel en financieel onderzoekers, oud-CIA en FBI-agenten. En ook de VVOJ heeft al enkele jaren een Expert Track op haar conferenties. “We zoeken de randen van onze professie op,” grijnst Sengers, “anders worden we irrelevant.”
Nog een ontwikkeling? Er staat in Lillehammer vier dagen lang een opvallend grote four wheel drive bij de ingang van het hotel, met een ski-rek op het dak en een reclametekst op de zijkant. De auto is echter niet van een sponsor: er horen (bewapende) agenten in burger bij, ter beveiliging. Nadat Anders Breivik in 2011 niet alleen een politieke jongerenbijeenkomst en een regeringsgebouw, maar ook de jaarlijkse conferentie van SKUP (de Noorse VVOJ) op zijn doelenlijst had staan, moet de veiligheid van congresdeelnemers serieus genomen worden.
Dat wordt nog wat, in 2017 in Johannesburg, misschien niet vanwege terreurdreiging, maar toch. En hoe houd je de ‘spionnen’ buiten, nu journalisten steeds vaker ook ander werk doen, zoals voorlichting? In het bestuur van het Global Network is dat kwartje al gevallen: er zal serieus gekeken worden naar degenen die zich aanmelden voor het congres. “We moeten geen Paarden van Troje binnenhalen,” zegt bestuursvoorzitter Brant Houston.
Waar de GIJC’s naar toe moeten (en dan niet qua locatie) vraagt wel stevig nadenken, vinden Sengers en Smit. “Alleen maar kijken naar meer mensen, meer geld, meer sessies is niet interessant, al kicken de Amerikanen wel erg op die cijfers,” zegt Smit. “Het gaat om meer én duurzame impact van de trainingen en de debatten. Eén ding moet dan zeker gebeuren: nog meer jonge collega’s naar de conferenties halen, en die ook klaarstomen om de fakkel over te nemen. Training the trainers of the future.” Het lijkt wel een verkiezingsslogan.
Margo Smit hield tijdens de Global Investigative Journalism Conference in Noorwegen een blog bij. Lees hier: