Bijna honderd inzendingen, tien genomineerden, vier prijzen. In de aanloop tot de VVOJ Conferentie 2015 interviewen we de kanshebbers op een Loep over hun werk. Anoek Nuyens en Lynn Berger, genomineerd voor de Aanmoedigingsprijs, bijten het spits af. Met hun ‘Dossier Staatsgeheimen’, voor De Correspondent, hebben ze in België een belangrijke bijdrage geleverd aan de discussie over de openbaarheid van de collaboratiearchieven.
door PETRA VAN ASTEN
Vertrouwen hebben in je onderwerp en in de mensen die je helpen bij je research. Dat is volgens Anoek Nuyens de basis van waaruit je een groot onderzoek moet starten. ‘Je hebt het nodig om door te zetten als dingen tegenzitten, maar ook om een goed en sterk netwerk van bronnen op te bouwen.’
Nuyens en Berger schreven voor De Correspondent een reeks van tien artikelen over de mechanismen van geheimhouding en de spanning tussen openbaarheid en staatsveiligheid. Ook zochten ze uit hoe archieven in Nederland en België eigenlijk werken en welke rol deze instellingen kunnen spelen in het nationale debat.
Stapels dozen, meters papier
‘We hebben dagen rondgehangen tussen stapels dozen en meters papieren mappen en echt niet altijd met het gedroomde resultaat’, vertelt Nuyens. In hun zoektocht naar en in archieven kregen ze veel hulp van archivarissen. Nuyens noemt hen ‘het geheugen en geweten van wie wij samen zijn.’
Ze vertelt dat ze haar onderzoek in België niet zonder hun hulp had kunnen volbrengen. ‘Maar hier komt dat vertrouwen om de hoek kijken. In plaats van binnenkomen met: ik heb dit nodig, heb ik veel tijd geïnvesteerd in gesprekken met archiefpersoneel, waarin ik gewoon om advies vroeg en open vragen stelde over hun werk. Op die manier leerden we elkaar goed kennen en ik merkte dat we daardoor zaken voor elkaar kregen die anders niet gelukt waren.’
‘Maar’ vult Lynn Berger aan, ‘we hebben ook van andere bronnen veel vertrouwen gekregen.’ Ze noemt Liet Lenshoek, met wie Nuyens samen het Nationaal Archief in Den Haag bezocht, om daar in het oorlogsverleden van Lenshoeks familie te duiken. ‘Het was een onmisbaar onderdeel van onze research en ik vond het heel bijzonder om dat samen met Lenshoek mee te maken.’
Frustratie
In de gesprekken met de Belgische archivarissen kwam het Correspondententeam er achter dat de archiefmedewerkers gefrustreerd zijn door hun nationale archiefwet. België houdt de archieven over het collaboratieverleden gesloten voor burgers. In Nederland is dat archief sinds 2000 beperkt toegankelijk voor het publiek. Iedereen mag komen graven naar het oorlogsverleden van zijn familie, ook al mag je de documenten niet kopiëren of fotograferen.
Belgische archiefmedewerkers en historici vinden dat de geheimzinnigheid in hun land mythes over de oorlog in stand houdt. Een van de hardnekkigste verhalen is dat de meeste Vlamingen fout zijn geweest, terwijl de Walen juist massaal in het verzet hebben gezeten. Volgens Nuyens kijken de Belgen met bewondering naar de open manier waarop Nederland omgaat met zijn oorlogsverleden en zouden ze graag zien dat dit proces ook in België op gang komt.
Discussie
Met hun artikelenreeks, die ook verscheen op de site Apache.be lijken Berger en Nuyens de discussie in België te hebben opengebroken: staatssecretaris Elke Sleurs van Wetenschapsbeleid wil nu afspraken maken met justitie over de verbetering van de toegankelijkheid van de archieven over de bestraffing van collaborateurs na de oorlog. Nuyens: ‘Natuurlijk ben ik benieuwd naar de onthullingen die in archieven besloten liggen, maar meer nog ben ik geïnteresseerd in de dilemma’s en ethische discussies die ontstaan zodra je in archieven gaat spitten. Wat nu in België gebeurt, is daar een goed voorbeeld van. Dat smaakt zeker naar meer. En de nominatie voor de aanmoedigingsprijs is daarbij een duw in de rug.’
foto, Maarten Remmers: Anoek Nuyens (l) en Lynn Berger.
