Kenniscentrum, Nieuws

Vangnet, lobbyclub of beroepsorganisatie?

Waar Lowell Bergman gaat, ontstaat roering, op zijn minst. Dat weet de tabaksindustrie al sinds hij begin jaren ’90 benaderd werd door een klokkenluider die hem inside informatie verstrekte. En dat hij evenmin schuwt zijn collega’s aan te pakken, weten ze bij CBS ook al sinds Bergmans tabaksonderzoek voor ’60 Minutes’ in 1995 door ingrijpen van zijn toenmalige superieuren alleen in gecensureerde vorm de TV-schermen haalde. Het leverde in 1999 de film ‘The Insider’ op, met een voortdurend boze Al Pacino in de rol van Bergman.

Tekst: Margo Smit
Lees ook: All about the numbers (not)! en Kunst, kunde en impact

Lowell Bergman tijdens zijn keynote
Lowell Bergman tijdens zijn keynote

Investigative Reporters and Editors nam dus een (wellicht gecalculeerd?) risico door Bergman als key note spreker voor de jaarlijkse prijsuitreiking tijdens het IRE-congres in San Francisco uit te nodigen. En vuurwerk kreeg IRE, maar het was meer ‘friendly fire’: onder vuur genomen worden door je eigen troepen.

Bergman greep de gelegenheid aan om journalisten op te roepen zich hard te maken voor hun bronnen, voor hun verworvenheden als een wet openbaarheid van bestuur, en voor elkaar. ‘We can only survive if we come together for our own,’ zei hij. Waarna hij IRE scherpe verwijten maakte niet voldoende op te komen voor journalisten in de problemen.

Don Bolles
Wie de geschiedenis kent van IRE zal zich wellicht over deze stellingname verbazen. Kreeg IRE, opgericht in 1975, immers geen vleugels in 1976 nadat onderzoeksjournalist (en mede-oprichter van IRE) Don Bolles van de Arizona Republic om het leven kwam tijdens een onderzoek naar mafiapraktijken? Vanuit de jonge vereniging van onderzoekscollega’s trokken tientallen collega’s, onder wie Bergman, naar Arizona om Bolles’ verhaal af te maken. Dat collegiale samenwerking kan (en zelfs nodig is) werd bewezen door dit zogenoemde Arizona Project.

Maar, zo zei Bergman in zijn speech, sindsdien heeft IRE geen journalist-onder-vuur meer geholpen. Waarna hij uitgebreid stilstond bij zijn eigen ervaringen met CBS en de tabaksindustrie, toen IRE hem niet te hulp kwam, zo zei hij. En hij memoreerde de 10 journalisten die sinds Bolles’ dood in de VS om het leven kwamen. ‘Where was IRE then?’ vroeg hij de zaal van bijna 1000 journalisten.

Vlekjes

Lowell Bergman: "Wij hebben als journalisten alleen nog elkaar"
Lowell Bergman: “Wij hebben als journalisten alleen nog elkaar”

Daar ging het dan toch even mis in het geheugen van Bergman. Want niet alleen het stichtingsjaar van IRE had hij fout (1976 ipv 1975), maar ook de aanleiding tot oprichting (niet Bolles’ dood maar de wens van een groepje journalisten om kennis te delen). En ook zijn andere bewering (geen steun voor journalisten sinds 1976) ging mank, aangezien IRE het journalistieke onderzoek naar de dood van Oakland Post-editor in chief Chauncey Bailey ondersteunde, om een recent voorbeeld te noemen.

Het waren ‘vlekjes’ die op dit feestje tot ingehouden irritatie in de zaal leidden. Maar Bergmans centrale stelling resoneerde wel degelijk. ‘Wij moeten opstaan om onze bronnen te hulp te komen, onze privileges te beschermen en onze collega’s bij te staan. Onze overheid, onze rechtspraak, ze zijn er niet meer voor ons. De regering Obama vervolgt meer klokkenluiders dan alle regeringen voor hem bij elkaar. We can’t let our sources spin in the wind!’

Vervolgens bekritiseerde hij de neiging van journalisten om soms meer bezig te zijn elkaar onderuit te halen dan de feiten te onderzoeken. ‘Wij journalisten vinden het heerlijk om te roddelen en elkaars werk te fileren. Maar we moeten ons realiseren dat we alleen nog elkaar hebben.’ En een organisatie als IRE moet daar een veel prominentere rol in claimen, vond hij.

Rol van beroepsorganisaties
Voor beroepsorganisaties als IRE (maar ook VVOJ) is Bergmans pleidooi voer voor discussie. Moet een dergelijke vereniging, die toch vooral kennisoverdracht als haar ‘core business’ ziet, zich meer en meer omvormen tot een lobbyclub voor het vak, of een vangnet worden voor collega’s-in-de-knel? ‘We haven’t stood up enough for ourselves or for what we do,’ stelde Bergman.

VVOJ heeft ‘bevordering van onderzoeksjournalistiek’ als doel in haar statuten staan, IRE claimt ‘protecting the rights of investigative journalists’. Hoort een zeer zichtbaar pleitbezorgerschap voor het vak daar niet bij? En indien ja, hoe doe je dat dan als je vooral op vrijwilligers draait? Hoezeer moeten we ons inzetten voor de bescherming van onze bronnen zonder welke we, volgens Bergman in zijn speech, letterlijk nergens zijn? Of scharen we ons aan de kant van Glenn Greenwald die in oktober 2013 nog zei dat hij niet zijn broeders hoeder kon zijn voor Edward Snowden? Het zijn vragen waar (onderzoeks)journalistieke beroepsverenigingen zich op moeten beraden.

Gerelateerde artikelen

Op 9 december 2023 publiceren VPRO en HUMAN op de website van Argos een door de hoofdredacteuren Marc Josten en Willem van Zeeland ondertekend statement. Daarin maken ze bekend met onmiddellijke ingang een compleet Argos-dossier, bestaande uit een reeks van radio-uitzendingen, artikelen en video’s over seksueel misbruik, offline te halen. Het betreft uitzendingen die zijn gemaakt door twee gerenommeerde onderzoeksjournalisten, Huub Jaspers en Sanne Terlingen, beiden al vele jaren actief lid van de VVOJ.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk