Aan aandacht geen gebrek voor Publeaks: de website waarmee klokkenluiders anoniem documenten kunnen lekken naar een keuze uit vijftien media, maakt sinds de lancering vanochtend de tongen flink los. Één ding is zeker: het is nog nooit zo makkelijk geweest om anoniem informatie bij een journalist te droppen. Maar misschien is het wel té gemakkelijk, betogen sommige critici. De discussie duurt voort.
Publeaks presenteert zichzelf als ‘een omgeving die u in staat stelt om veilig en anoniem informatie te lekken naar de pers’. Wie wil, kan documenten delen met een redactie en daarbij kiezen uit zes dagbladen (Algemeen Dagblad, de Volkskrant, NRC Handelsblad, Trouw, Parool en het Financieele Dagblad), twee weekbladen (Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer), vier tv-rubrieken (NOS Journaal, RTL Nieuws, Nieuwsuur en Pownews), één persbureau (ANP), één online only nieuwssite (Nu.nl) en één nog startende achtergrond-/onderzoekssite (De Correspondent)
“Het is mooi dat gevoelige documenten nu in een uiterst beveiligde omgeving kunnen worden uitgewisseld, waarbij de identiteit van de klokkenluider onbekend blijft”, aldus Nu.nl-hoofdredacteur Wilma Haan in een bericht op de eigen website.
Iemand uploadt een bestand via een beveiligde omgeving. De verzender kiest het medium en krijgt een automatisch gegenereerde en willekeurige code om later in te kunnen loggen op de site en eventueel een bericht van de journalist te lezen. De gegevens komen bij de redactie binnen op een speciale laptop in een quarantaine-omgeving, zoals de Volkskrant het uitlegt.
Interessant is de vraag voor wie dit digitale platform de drempel verlaagt. Niet iedereen die geheime documenten lekt, is een klokkenluider of doet dat om misstanden aan de kaak te stellen. Niet zelden komen tips van querulanten die in de clinch liggen met een chef of werkgever. Uiteraard is het aan de journalist om de documenten en informatie te checken, en de maatschappelijke relevantie af te wegen. Al wordt dat waarschijnlijk wel lastiger als de melder ervoor kiest onzichtbaar te blijven. ‘Wij beschermen de bron tot we erbij neervallen, maar willen wel weten wie het is‘, twittert Eric Arends, verbonden aan VPRO Argos, een programma dat juist níet meedoet. Het standpunt van Argos, Reporter en Zembla wordt uitgebreid toegelicht op de onderzoekswebsite van de publieke omroep, Incontxt. In De Groene schreef redactiechef Evert De Vos een commentaar pro-Publeaks.
Ook niet van de partij is Elsevier. Tegen de Volkskrant zegt hoofdredacteur Arendo Joustra: ‘Ik wist niet dat er een probleem was dat opgelost moest worden. Klokkenluiders kunnen prima bij ons terecht. Het is trouwens raar om te denken dat mensen die alles op straat gooien the good guys zijn. Je faciliteert hiermee mensen die regels overtreden. Daarnaast vind ik dat media sterker worden door concurrentie en niet door samenwerking.’
Het op Globaleaks gebouwde systeem (dat gebruik maakt van anonimiseringsnetwerk TOR) wordt ook gebruikt door The New Yorker. Hoewel er alles aan gedaan wordt om de anonimiteit zo goed mogelijk te beschermen, kan honderd procent veiligheid niet worden gegarandeerd, zo erkent Publeaks ook. Het platform legt de melder-in-spé een aantal sociale en technologische risico’s uit, geeft tips voor betere bescherming en verwijst voor meer informatie door naar het Adviespunt Klokkenluiders. Zo min mogelijk sporen achterlaten op internet vraagt in elk geval een zekere technische kennis. Er zijn journalisten, zoals bij Argos, die het überhaupt afraden om documenten via internet te lekken.
Nieuwsgierig maakt het initiatief zeker. Naar de ruwe oogst en de netto opbrengst, naar de hoeveelheid werk die verzet zal moeten worden om – als de site een succes wordt – al die informatie na te trekken, in een context te plaatsen en op waarde te wegen. En naar de misstanden zelf, die zonder Publeaks misschien niet aan het licht zouden komen. Een eerste publicatie gebaseerd op materiaal dat via Publeaks is verkregen zag op zaterdag 14 september in de Volkskrant het licht. En bleef niet zonder gevolgen.
De deelnemers zelf zien het platform vooral als een aanvulling, of een eerste stap in een onderzoek, zoals blijkt uit Haans reactie op Nu.nl: “Je kunt je goed voorstellen dat het voor een journalistiek onderzoek van belang is om te weten wie je bron is. In dat opzicht vervangt iets als Publeaks nooit de ‘ontmoeting in een parkeergarage’.”
Tekst: Arno Kersten
Diverse media besteedden aandacht aan de lancering van Publeaks:
– NRC Handelsblad, 10 september 2013
– De Standaard, 10 september 2013
– De Morgen, 10 september 2013
