‘Het is des Donners om, wanneer hij iets echt wil, dat aan te kondigen in het hol van de leeuw. Op 3 mei presenteerde hij zich met een lezing op de Dag van de Persvrijheid als de Sloper van de Wob’, aldus Wob-expert Roger Vleugels in een opiniebijdrage. De aanval is de beste verdediging en daarom formuleert hij een lijst met negen eisen voor een betere werking van de Wet Openbaarheid van Bestuur.
Door Roger Vleugels
Het is des Donners om, wanneer hij iets echt wil, dat aan te kondigen in het hol van de leeuw. Op 3 mei presenteerde hij zich met een lezing op de Dag van de Persvrijheid als de Sloper van de Wob. Niet bot, maar eloquent, humorvol en geserreerd lanceerde hij daar proefballonnetjes van het formaat bom. Zo goed verpakt dat het leeuwendeel van de aanwezigen een wake up call nodig hadden om zelfs maar in aanzet te begrijpen wat hij aankondigde. De ware reikwijdte van zijn woorden moest, in de woorden van de minister zelf, eerst nog inzinken bij de aanwezigen.
De paar honderd op de Dag van de Persvrijheid aanwezige democratie-waakhonden klapten voor de Sloper van de Wob, waardeerden zijn speech. Tikje provocerend misschien, erg Donneriaans misschien, maar waardering alom. De minister genoot zichtbaar van het gemak waarmee de waakhonden hem de ruimte gaven.
Die IJslandse Birgitta Jonsdottir, eregast op de Dag voor de Persvrijheid, parlementslid en net als Rob Gonggrijp een van de via Twitter/WikiLeaks vervolgden, was flabbergasted. Ze kon echt niet snappen dat een zaal vol journalisten een minister ongestraft zo te keer liet gaan.
De essentie van Donners aanval omvat zes beloften:
1. Geen verbetering van de bezwaarprocedure
Dus geen Wob Autoriteit, geen onafhankelijk bezwaarlichaam met bindende bevoegdheden; gewoon geen verandering aan de krakkemikkige constructie met hoor- een bezwaarcommissies.
Geen enkele boodschap aan het internationaal steeds meer achterhaalde van onze schimmige niet serieuze bestuurlijke heroverweging.
2. Geen bredere werking voor de Wob dan sec inzake bestuursorgaan
Dus geen follow the money, geen uitbreiding naar alle organen gefinancierd met publieke middelen zoals alle onderwijs- en zorginstellingen, alle publiek-private partijen bijvoorbeeld in vervoer- en nuts-sectoren, en alle service organisaties zoals VNG en IPO.
3. Geen ondertekening van het Tromso verdrag
Geen enkele ambitie om dit ooit op voorspraak van NL ontstane verdrag te gaan tekenen. Donneriaans: Ondertekenen niet nodig want we voldoen al aan vele punten in dat verdrag.
4. Wel beperken van de reikwijdte van de Wob: beleidsvoorbereiding
Uitholling van artikel 1 van de Wob dat expliciet spreekt over toegang tot beleidsvoorbereiding. Of hij dit wil door artikel 1 aan te pakken, dan wel door artikel 11, zie volgende punt, op te rekken of een mix of via amper traceerbare uitvoeringsprotocollen is onduidelijk
5. Wel oprekken van weigeren gebaseerd op intern beraad en persoonlijke beleidsopvattingen
Informatie mag openbaar worden vanaf besluitvorming; voor de fasen daarvoor dient de beleidsintimiteit gerespecteerd te worden.
6. Wel aanpak van ‘oneigenlijk’ gebruik van de Wob
Te vaak wordt in de ogen van Donner de Wob gebruikt om een schot hagel te lossen in de hoop iets te vangen. Hij doelde hier expliciet op wat in de ambtelijke wandelgangen genoemd wordt: De Wob faciliteert luie journalistiek. De voorbeelden die daarbij veelvuldig circuleren, verkeersboetes en wapenvergunningen hebben echter niets met journalistiek van doen.
Maar dan nog: Gelet op het recht op toegang is het juridisch heel moeilijk om te komen tot een markering van oneigenlijk gebruik van de Wob. Duidelijk werd dat de minister denkt in de richting van versmallen ontvankelijkheid, proportionaliteitstoets, drempels, maximeren aantal verzoeken per eiser, maximeren omvang per verzoek, enz. Wat er eind mei uit de hoge zal komen is ongewis.
De tegenaanval
Eind mei gaat er een brief van Donner naar de Tweede Kamer met daarin aanvallen zoals hiervoor geformuleerd. Daarom is het goed om nu alvast ondergrenzen of eisen te formuleren.
1. Geen verslechteringen, noch in Wob wettekst noch in uitvoering
– Geen inperking van artikel 1: Beleidsvoorbereiding moet onder de Wob toegankelijk blijven.
– Geen verzwaring artikel en 10.2.g.; geen verzwaring van weigeren via intern beraad, persoonlijke beleidsopvattingen en onevenredig nadeel
– Geen nieuwe of zwaardere drempels: geen ontvankelijkheids- of proportionaliteitstoets [zit al
in Awb], geen definitie en uitsluiting van oneigenlijk gebruik [o.i.d.], geen maximeringen, noch per eiser noch per verzoek
2. Alle publiek gefinancierde organisaties onder de Wob
Dus niet alleen bestuursorganen, maar zeker ook alle verzelfstandigde organen.
Geen uitzondering voor religieuze onderwijs-, zorg- enz-instellingen
3. Oprichting van de Wob-autoriteit – De onafhankelijke en bindende Wob-bewaar-instantie. Vervangt huidige hoor- en bezwaarpraktijk.
Eén landelijke autoriteit voor landelijke organen en per arrondissement afdelingen voor organen van of vallend onder lagere overheden
4. Versterking van de Wob-afhandeling
Meer Wob-ambtenaren, eerste en tweede lijn. Minstens 3-4x zoveel
Opleiding voor Wob-ambtenaren op bachelor niveau
Betere mandatering voor Wob-ambtenaren
5. Relatieve weigergronden – aangepast aan jurisprudentie en gesynchroniseerd
Het stelsel van absolute en relatieve weigergronden en beperkingen vervangen door één nieuw stelsel van relatieve weigergronden
6. Het noodzakelijkheidsbeginsel
Verzwaring van het public interest test cq het algemeen belang met de recente Hongaarse EHRM uitspraak die noodzakelijkheid tot weigeren invoert als overkoepelend verstrek-criterium.
7. Ondertekenen Verdrag van Tromso
Nederland is in Raad van Europa initiatiefnemer voor dit verdrag en heeft nu anderhalf jaar nadat het gereed is nog niet ondertekend.
8. Geen Wob-behandelkosten – Het democratie controlerende belang moet altijd gratis. Wob-gebruikers vallend onder deze categorie: o.a. journalisten, belangbehartigers en individuen. Journalisten hier in de breedste definitie dus inclusief freelancers, bloggers enz.
Bij dit gebruik dient het algemeen belang gezien te worden als een het individualiseerbare eigen belang overtreffend gegeven.
9. Notificatie of registratie van alle bij en onder organen berustende documenten
Plus archiefvoering op het niveau dat de Archiefwet voorschrijft
Roger Vleugels is docent en juridisch adviseur Wob
