“Mijn halve leven al knok ik voor een betere publieke omroep, wat net zoiets is als je verzetten tegen de vergankelijkheid.” Aldus oud-hoofdredacteur van het NOS Journaal Nico Haasbroek in een bijdrage op De Nieuwe Reporter, als onderdeel van een serie over de toekomst van publieke omroep. Haasbroek is één van de sprekers tijdens een debatavond op dinsdagavond 10 mei over de journalistieke informatievoorziening door de publieke omroep.
Door Nico Haasbroek
Met het mediabeleid en de daarmee samenhangende omroeppolitiek is het uitermate droevig gesteld. Mijn halve leven al knok ik voor een betere publieke omroep, wat net zoiets is als je verzetten tegen de vergankelijkheid.
Het echte verzet begon aan het begin van deze nieuwe eeuw. Ik richtte – toen nog hoofdredacteur van het NOS Journaal – de denktank Publieke Omroep op. Met een aantal kritische omroepmedewerkers bedachten we een probleemstelling die we toetsten bij een achttal omroepexperts, van Bert van der Veer via Cees Vis tot Jo Bardoel. We schreven: “Vrijwel heel Nederland is ontzuild, behalve de publieke omroep. Omroepen en de NOS houden elkaar in een houdgreep. De publieke omroep heeft geen ziel.”
Vervolgens beschreven we vier aandachtsgebieden (het publiek; inhoud/programmering; structuur, procedures, geld en regels en overige) die vervolgens weer uitmonden in een aantal praktische, overwegend goed te realiseren, adviezen. De experts waren het allemaal in grote lijnen met onze aanpak en analyse eens. (Zie ‘Journaaljaren‘, uitgever Vassallucci, pagina 269 en verder).
Maar er gebeurde niks.
Pleidooi voor een nieuwe Mediawet
Op 14 december 2002 schreef ik in de Volkskrant de beschouwing ‘Als ik staatssecretaris voor Media was…’. Inmiddels was ik weg bij het NOS Journaal en kon dus nog vrijer oordelen. In dat verhaal pleit ik voor een totaal nieuwe Mediawet, die uitgaat van een op efficiency gebaseerde samenwerking tussen alle media, verhoging van de kwaliteit van de output, gelijkheid in de wijze van financiering en eerlijke onderlinge verhoudingen (tussen kranten en omroepen, tussen commerciële en publieke omroep, tussen landelijke-, regionale- en lokale media). Ik formuleer vervolgens drie hoofdlijnen: 1) herverkaveling van het medialandschap, 2) bestrijding van de mediabureaucratie en 3) inhoudelijke vernieuwing.
Hierna kom ik in contact met Dr. Antonie Dake en Mr. Koos Kalkman van het burgerinitiatief Andere Publieke Omroep. Ons laatste plan verscheen in het voorjaar van 2010. Onder de titel: Nederlandse Publiek Omroep Nieuwe Stijl (PONS). De essentie: We houden van de publieke omroep, maar nu de tijden veranderen en er € 200 miljoen bezuinigd moet worden, stellen wij voor om via minder zenders terug te keren naar de kerntaken. Dus: Stop met de verzuiling. Focus op informatie en cultuur. Gun de rest aan de commerciële omroepen. En schaf de STER af. Lees het rapport [pdf] voor de details.
Je hoeft het niet met het plan eens te zijn, maar erken wel dat het consistent in elkaar zit, goed onderbouwd is en voorzien van een consequent overgangsregiem. Het is veel beter om de enorme bezuinigingen met een goed plan te lijf te gaan dan met halfslachtige kaasschaaf-achtige oplossingen of via maatregelen die van overheidswege worden opgelegd.
Waarom vernieuwend omroepbeleid niet lukt
Minstens zo interessant is de vraag waarom het niet lukt om een echt vernieuwend media- en omroepbeleid van de grond te krijgen. Laten we de spelers op dit terrein eens langs lopen.
Om te beginnen de omroepen zelf. Daarvan verwacht ik niet dat ze in staat of bereid zijn om zichzelf opnieuw uit te vinden. De omroepen zullen hun verzuilde verworvenheden tot Sint Juttemis willen behoeden, daarbij geholpen door afgedankte politici. De strategie in Hilversum is: zo min mogelijk bewegen en hopen op kentering van het economische tij. Dan vallen die bezuinigingen uiteindelijk altijd weer mee. Vervolgens wat eerste stappen zetten op het gebied van samenwerking met andere omroepen, zonder de omroepverenigingen zelf op te heffen. En verder blijven roepen dat de omroep in Nederland spotgoedkoop is vergeleken met het buitenland.
Dan de politiek. Die zal nooit met een echt nieuw beleid durven te komen. Een omroepminister moet bereid zijn om onder de regie van invloedrijke topambtenaren op de winkel te passen. Verder dan commissies instellen, onderzoeken door derden laten doen (zoals nu een opdracht is verleend aan de Boston Consulting Group), een paar wetswijzigingen doorvoeren en zo nodig weer een nieuw omroepje tot het bestel toelaten, gaat de bewindspersoon niet. Daarvoor is de afhankelijkheid van Hilversum en de schrijvende pers te groot. Iedere politicus heeft de media nodig voor zijn eigen herverkiezing. Van de mediawoordvoerders valt ook weinig te verwachten.
Illustratief daarvoor is het stenografisch verslag van de vaste commissie voor OC&W over het mediabeleid op 13 december 2010. Vierenzeventig pagina’s gereutel over bijzaken. Van de zestien moties die worden ingediend zijn er slechts twee enigszins principieel. Zo vraagt Groen Links om een visie te ontwikkelen op basis van het WRR rapport ‘Focus op functies‘.
Als laatste speler kijken we naar de academische wereld. Misschien zijn daar wetenschappers die willen nadenken over een nieuw beleid. Als je de boeken en rapporten over dat onderwerp er op naleest word je evenmin vrolijk. Onderzoek toont in veel gevallen aan dat de bestaande media-werkelijkheid op vele onderdelen niet in orde is, maar vernieuwende (op inhoud en kwaliteit gerichte) vergezichten ontbreken meestal. Als wetenschappelijke rapporten visies bevatten, dan zijn die meestal opvallend algemeen, voorzichtig en open geformuleerd. Het enigszins recente en eerder gememoreerde rapport ‘Focus op functies‘ van de WRR formuleert bijvoorbeeld vier ‘modaliteiten voor de vormgeving van het omroepbestel’, waarbij ‘het gemengde open model het meest voor de hand ligt: het nieuws via een onafhankelijke organisatie en de achtergronden via de omroepverenigingen.’ Weinig revolutionair en weinig concreet, als u het mij vraagt.
Ik vrees daarom dat de verzuiling gewoon zal blijven door etteren, de kijkcijfers leidraad blijven in de onnodige concurrentie met RTL en SBS en dat het huidige media- en omroepbeleid langer in tact zal blijven dan de gemiddelde Arabische dictator in het zadel zit. Misschien moet Johan Cruijff in de wereld van de media schoon schip komen maken nu ze hem bij Ajax zo voor de voeten lopen.
Lees ook andere afleveringen in de serie op De Nieuwe Reporter.
Op dit artikel is de Creative Commons Licentie van toepassing.
