Het eerste VVOJ Café van 2011 stond in het teken van geld. Thema op maandagavond 24 januari in Grand Café Restaurant 1e Klas op Amsterdam Centraal Station: financiële journalistiek voor niet-specialisten. Journalisten Martijn de Meulder (Quote) en Stefan Vermeulen gaven een inkijkje in hun methoden om tegels te lichten.
Panelgasten: Martijn de Meulder (Quote) en Stefan Vermeulen (Follow the Money)
Gespreksleider: Miro Lucassen
Datum: 24 januari 2011
Locatie: Grand Café Restaurant 1e Klas, Amsterdam CS
Verslag: Arno Kersten, 27 januari 2011
“Winst is een keuze”, zegt Martijn de Meulder, redacteur van Quote, in de loop van de avond met een grijns. Anders gezegd: het is maar net hoe een bedrijf zelf zijn financiële gezondheid in de publieke jaarcijfers wil voorwenden. Dat beeld hoeft niet noodzakelijkerwijs overeen te komen met de werkelijke stand van zaken. Ook al staat de accountant die de jaarrekening controleert er met de neus bovenop.
Neem nou die vermaarde runderslachterij in het oosten des lands. De Meulder ging de zaak uitspitten vanwege het faillissement en schreef er een groot stuk over. Wat bleek? “Tien jaar geleden was dat bedrijf technisch al failliet”, vertelt hij. “Maar de accountant heeft elk jaar de jaarrekening goedgekeurd. Nu blijkt dat er een gat ligt van dertig miljoen. Hoe het al die jaren werkelijk ging met de grootste runderslachterij in Nederland wist niemand, behalve de eigenaren. Dan bel je de accountant op en vraag hoe dat nou toch kan, en dan krijg je te horen: als mensen verkeerde informatie aan ons doorgeven, kunnen wij er ook niks aan doen.”
Ervaring met dit soort kwesties heeft De Meulder genoeg opgedaan in de zeven jaar dat hij bij Quote in dienst is. “Ons werk is ongeveer hetzelfde als wat accountants doen, maar dan met minder gegevens. Je zult het moeten doen met de informatie die je kunt krijgen.” Natuurlijk, opvallende verschillen tussen twee opeenvolgende jaren in het eigen vermogen of andere belangrijke posten in de jaarrekening kunnen je op een spoor zetten. Maar één van de lessen die De Meulder heeft geleerd, is een vrij frustrerende. Als er rare zaken gebeuren bij een bedrijf, dan kun je dat in de officiële jaarrekeningen meestal niet zomaar even terugvinden. Vaak komen misstanden pas laat aan het licht, als er uitstel van betaling wordt aangevraagd of de FIOD de administratie komt ophalen. Het komt er dus geregeld op neer via alternatieve wegen gegevens te verzamelen en proberen informanten op de praatstoel te krijgen.
Over de balk
Zo ging collega-panelgast Stefan Vermeulen van het onderzoeksjournalistieke collectief Follow the Money ook te werk bij zijn onderzoek naar de ict-uitgaven van de gemeente Amsterdam. “Dat begon met het nieuwe gemeentebestuur dat op bijna alles besloot te gaan bezuinigen, op één ding na: ict. Dat is natuurlijk opvallend”, vertelt Vermeulen. “We hebben alle informatie de bij de gemeente te vinden was verzameld, ook oudere rapporten. Zo kwamen we een rapport uit 2003 tegen dat eigenlijk dezelfde problemen schetste.”
Omdat alle stadsdelen hun eigen ict-beleid voeren, lag er voor softwarebedrijven een ware goudmijn: aparte contracten en software per stadsdeel. “Er waren op een gegeven moment vijftienduizend software-programma’s in omloop, dat is één per ambtenaar die bij de gemeente werkt.” Wat Vermeulen opviel, was ook het gebrek aan kennis en belangstelling voor ict-zaken bij de verantwoordelijken. “Er waren expertmeetings waar deskundigen uitleg kwamen geven aan de gemeente, maar daar zaten steeds maar twee raadsleden, en geen wethouders.”
Vraag is natuurlijk: hoe bepaal je of de ict-uitgaven buitenissig zijn, dat er geld over de balk is gegooid? “We hebben onder andere gesproken met deskundigen die dat aan ons aangaven. We hebben ook de uitgaven vergeleken met die in de gemeente Rotterdam, waar er maar half zoveel is besteed.” En bovendien loonde het ook de moeite eens te gaan praten met (oud)raadsleden die het onderwerp al een jaar of acht hadden gevolgd.
Diploma
Vermeulen heeft een diploma bedrijfseconomie op zak, De Meulder niet. Die opleiding maakte het in het begin allemaal net wat makkelijker als financieel journalist, denken ze allebei. Maar de belangrijkste journalistieke antenne is de ervaring die je opdoet. “Ik heb mijn afstudeerwerk aan de school voor journalistiek bij Quote gedaan. Onderdeel daarvan was dat ik een portret maakte van een bouwmagnaat. M’n begeleider gaf een stapel jaarrekeningen, succes ermee. Ik heb het klauterend in de praktijk moeten leren”, aldus De Meulder. Één van de manieren om een bedrijf te taxeren, is bijvoorbeeld slim naar de beurs te kijken. “Stel je hebt een bedrijf in boutjes, dan neem je een vergelijkbaar bedrijf dat beursgenoteerd is, minus tien procent. De vuistregel is dat een beursgenoteerd bedrijf ongeveer tien procent meer waard is.”
Een goedkope hobby is het niet. Vermeulen en De Meulder maken veelvuldig gebruik van gegevens bij onder meer het Kadaster en de Kamer van Koophandel. Dergelijke registers vragen geld voor het inzien van publieke gegevens, tot frustratie van ook de VVOJ. Quote beschikt over een eigen databank met gegevens over talloze bedrijven en personen die de redactie in de loop der jaren verzamelde.
Belangrijk, onderstreept De Meulder, is in elk geval om de betrokkenen altijd de kans te geven om te reageren. Ook als ze daar helemaal geen zin in hebben. “Ik schrijf het verhaal toch, dus ze hebben er zelf belang bij om mee te werken. Soms voelen ze zich wat overvallen bij het eerste telefoontje en dan bel ik ze een paar dagen later even terug.”
Tips uit de zaal:
– OpenKvK
– cursus balans lezen bij de KvK
– tip van Paul van der Cingel: het eigen boek Economie in het nieuws (2010), met name hoofdstuk 4 en 5.
