VVOJ2010 verslag: verhaalvolgend onderzoek

Titel: Verhaalvolgend onderzoek
Spreker: Luuk Sengers
Datum: 20 november 2010, 10:45–12:00 uur
Aantal deelnemers: ruim 30
Download hier de bijbehorende handleidingen van Luuk Sengers (inloggen vereist).
Tekst: Jan ter Harmsel
Journalisten zijn eigenwijze flikkers volgens Luuk Sengers. De meesten hebben hun vaste manier om onderzoek te doen en worden niet graag op iets anders gewezen. Sengers geeft tips voor een nieuwe werkwijze om een verhaal te schrijven.
Onderzoeksjournalisten verzamelen niet alleen informatie, ze moeten het verhaal ook zo opschrijven dat de lezer het begrijpt en dat juiste bronnen worden opgevoerd.
Story-based inquiry (SBI) ofwel verhaalvolgend onderzoek is een methode waarmee een journalist met behulp van een database effectiever en efficiënter kan werken en meerdere producties uit een onderzoek te halen.
De hypothese
Het uiteindelijke verhaal (bij print, audio en video) is het startpunt van het onderzoek bij verhaalvolgend onderzoek. De journalist stelt een vraag die hij wil beantwoorden; hij werkt vanuit een hypothese (die achteraf ook onjuist kan blijken).
Tips
– Interview jezelf eerst kritisch. Is het verhaal wel goed? Wat wil ik te weten komen? Wat wil je dat het publiek doet?
– Schrijf op wat al is gebeurd. Dat zet aan tot nadenken, waardoor steeds meer ideeën naar boven komen. Het nieuws dat je zoekt wordt concreet.

Compositie
Maak vooraf een verhaalstructuur, zodat je veel gerichter vragen kunt stellen aan je bronnen. Een journalist moet vaker denken als een schrijver of filmmaker. Met behulp van scènes/situaties kun je een verhaal levendiger maken. Vraag dus ook naar achtergronden en rare details.

Voorbeelden
1. Elke scène heeft een beslismoment, vraag naar wat iemand heeft overwogen;
2. Vraag welke kleur schoenveters iemand heeft. Feiten zijn de basis voor het verhaal, maar met zulke vragen kun je een situatie of persoon veel beter schetsen. Hun antwoorden vertellen iets over de persoon die je opvoert.

Bronnen
Bedenk wat de meest ideale bron zou zijn voor je verhaal. Maak daarbij overzicht van organisaties – of specifieke personen daarbinnen – die de hypothese kunnen bevestigen/ontkrachten. Denk aan de volgende categorieën:
1. verantwoordelijke van beslissing;
2. Benadeelde/bevoordeelde;
3. Getuigen.
De meeste (officiële) gebeurtenissen worden vastgelegd op papier: planning, uitvoering en evaluatie. Voor je begint met onderzoeken kun je al bedenken welke papieren (mogelijk) te vinden zijn. Als je weet wet je zoekt, dan kun je veel gerichter zoeken.

Publiceren
Naast je verhaal kun je ook foto’s maken en die verkopen. En een verhaal hoeft niet in één keer gepubliceerd worden. Via internet kun je iedere keer weer een deel publiceren. Het doel moet zijn: het verhaal moet gelezen worden, al is het op de zijkant van een vuilniswagen.
Werkwijze
Het bovenstaande klinkt allemaal logisch, zeggen ook de gasten bij de workshop. Maar hoe houd je het overzicht? En kost dat niet erg veel tijd?
Bewaar alles digitaal, is de stelregel van Sengers.
– zet vooraf veel op papier, ook de ideeën
– maak een overzichtskaart
– maak checklijstjes
– leg een archief aan in Excel waarin je per verhaal alle vergaarde informatie zet. Dus bronnen, hun papiersporen, data waarop je iemand spreekt, hun quotes als je ze gesproken hebt, en zelfs het onderwerp waarover ze iets zeggen. Zie voorbeeld.
De vraag blijft of het veel werk is.
Sengers:
‘Een database heeft alleen waarde als je het invult. Het is veel werk, maar op langere termijn heb je er voordeel van. Alles is goed bijgehouden en je kunt eenvoudig iets terugvinden. Terugbladeren in oude notitieblokjes kost veel tijd en is minder gestructureerd. Bij digitaal werken heb je bovendien een back-up.’
Deze onderzoeksmethode van verhaalvolgend onderzoek richt zich op het vinden van bronnen. Het idee is dat de antwoorden volgen als je de juiste bronnen hebt gekozen.