VVOJ2010 verslag: grenzeloos graven in de bonnetjes

Titel: Grenzeloos graven in de bonnetjes
Datum: 20 november 2010, 10:45-12:00 uur
Sprekers: Herman Matthijs (Vrije Universiteit Brussel) en Pieter Klein (RTL Nieuws)
Moderator: Miro Lucassen
Aantal deelnemers: ongeveer 20
Download hier de bijbehorende presentaties van Herman Matthijs en Pieter Klein.
Tekst: Richel Bernsen
Overheidsbegrotingen in België zijn vrijwel niet te lezen voor buitenstaanders en zelfs niet voor parlementariërs en journalisten. Dat is een slechte zaak voor de politiek en de democratie, stelt professor Matthijs.
De onduidelijkheid wordt ook nog eens vergroot doordat iedere overheidsinstantie zijn eigen begrotingsopmaak heeft. Dat geldt voor de Vlaamse, Waalse, Duitstalige en Brusselse overheden.
Het is tevens moeilijk te doorgronden waar de verantwoordelijkheid ligt bij de federale staat, gemeenschappen, gewesten of gemeentes.
Harmonisatie is nodig om te voldoen aan de ESA normen. In 2003 is dit bij federale wet geregeld, de uitvoering wordt echter jaarlijks uitgesteld.
De interesse van de pers voor overheidsuitgaven neemt wel toe en ook de bevolking vraagt om meer duidelijkheid. Het onderwerp is actueel omdat België in de komende periode moet bezuinigen om in 2012 het begrotingstekort terug te brengen naar 3 procent, zoals afgesproken in de Europese Unie.
Professor Matthijs heeft zelf onderzoek gedaan naar de kosten van de Koninklijke Huizen in een aantal landen, zoals België, Nederland, en Denemarken. Dat trok veel belangstelling van de pers. Tien jaar geleden was dit nog niet mogelijk geweest omdat het toen onder staatsgeheim viel.
Momenteel onderzoekt hij de kosten van het parlement en de regering.
Hij constateert dat de macht van het Rekenhof (in Nederland Rekenkamer) beperkt is. Er gebeurt weinig met de rapporten en het Rekenhof kan alleen constateren en niet ingrijpen.
Wie interesse heeft voor de rapporten kan ze met enig zoeken op het internet vinden, zie de website van het Rekenhof.
Hij constateert dat er ook in Nederland niet veel belangstelling is voor concrete uitgaven, de belangstelling richt zich vooral op de betekenis voor de Nederlandse economie.
Pieter Klein’s advies aan journalisten is ‘follow the money’. Artikel 2 van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) (zie bijgevoegde presentatie) kan daarbij helpen maar wees heel zorgvuldig en precies bij het indienen van WOB verzoeken.
Iedere burger mag een beroep doen op de Wob. Voor een journalist helpt het als er steun is van een (nieuws)organisatie die eventueel juridische procedures wil voeren.
RTL profileert zich doelbewust als een nieuwsorganisatie die een Wob-procedure niet uit de weg gaat.
Succesvolle procedures gaven onder meer inzicht in de kosten van het Nederlandse Koninklijk Huis (o.a. het schip van Koningin Beatrix, De Groene Draeck en vliegkosten), de declaraties van de bestuursleden autoriteit financiële markten, burgemeesters en wethouders, de besluitvorming rond Irak, de rangorde lijsten van de Nederlandse probleemwijken.
Pieter Klein ziet de Wob als een onontbeerlijk journalistiek instrument, naast eigen onderzoek, datamining, off the record-gesprekken met bronnen etcetera. Dat betekent eerst zelf onderzoek doen, lees de stukken, onderzoek ze grondig, stel jezelf vragen, bel met de instanties. Als je weet wat je zoekt kun je een beroep doen op de Wob.
Wees niet bang voor je relaties te schaden bij het inzetten van de Wob. De inzet van de Wob verstevigt de positie van de journaliste en mediaorganisatie. Het gebruik van deze wet kan een bijdrage leveren aan het maatschappelijke en politieke debat door de feiten openbaar te maken.
De overheid heeft nog wel eens de neiging om gevoelige verzoeken te traineren en er lange juridische procedures van te maken. Het kan geen kwaad om een Wob-procedure te combineren met politieke druk, bijvoorbeeld wanneer er kamervragen gesteld worden.
Publicitaire druk kan ook helpen om de overheid te bewegen het verzoek in te willigen.
Een goede adviseur is ook raadzaam. RTL maakt zelf veel gebruik van de Nederlandse Wob-expert Roger Vleugels.
Kortom: onderzoek naar overheidsuitgaven, declaraties en bonnetjes loont.