VVOJ2010 verslag: Economie voor journalisten

Titel: Economie voor journalisten
Datum: 20 november 2010, 9:00-10:15 uur
Spreker: Paul van der Cingel, seniordocent opleiding journalistiek, Hogeschool Windesheim
Aantal deelnemers: 30
Meer informatie: lees het verslag van Melissa Janssens en download de handout van Paul van der Cingel.
Tekst: Yvonne van de Meent
‘IJsland was ’s werelds grootste casino’, meldde Wim Boonstra, chef-econoom van de Rabobank begin dit jaar tijdens een symposium.
Maar toen was het land al lang en breed failliet. Als journalisten de betalingsbalans van IJsland beter in de gaten hadden gehouden, hadden ze al voor 2008 kunnen zien dat de IJslanders dansten op de rand van een vulkaan, stelt Paul van der Cingel.
Je moet je even door het economische jargon worstelen, maar het loont de moeite om je te verdiepen in de internationale geldstromen, betoogt Van der Cingel. Neem het jaarlijkse landenrapport van het Internationaal Monetair Fonds (IMF).
Daarin zijn de betalingsbalanscijfers die door de nationale banken zijn verzameld gebundeld. Uit het landenrapport over 2007 blijkt dat de grensoverschrijdende transacties van IJsland behoorlijk uit evenwicht waren. De lopende rekening (current account) vertoonde in 2005, 2006 en 2007 een alsmaar oplopend tekort.
De lopende rekening is het saldo van de geldstromen die te maken hebben met de echte economie (waaronder betalingen voor geïmporteerde en geëxporteerde producten en diensten, internationale inkomensstromen).
Een tekort wijst op een bovenmatige kooplust: IJslanders consumeerden veel en veel meer dan zij produceerden. Oftewel: zij staken zich flink in de schulden, meestal om een huis te kopen. Daardoor stegen de huizenprijzen met tientallen procenten per jaar. Tot de zeepbel knapte.
Dat IJsland op een faillissement afkoerste had je ook kunnen zien aan de financiële rekening (capital and financial account) die de grensoverschrijdende financiële transacties weergeeft. Normaal gesproken vormt de financiële rekening de spiegel van de lopende rekening.
Bij IJsland waren die twee volledig van elkaar losgezongen. De financiële transacties hadden dus weinig meer te maken met de reële economie. Er werd meer en meer gehandeld in futures en opties, die hun waarde ontlenen aan toekomstvoorspellingen en geruchten.
De handel in goederen en diensten met een echte onderliggende waarde, vormden maar een fractie van die windhandel.
Op een enkele uitzondering na – Maarten van Schinkel van NRC Handelsblad – wakkerden journalisten dit kuddegedrag aan. Kritische vragen werden er niet gesteld.
Geen wonder als je bedenkt dat het IMF ondanks de onevenwichtige betalingsbalans begin 2007 nog alle vertrouwen in de financiële toekomst van IJsland uitsprak.
En de jaarverslagen van IJslandse banken hebben tot vlak voor hun faillissement prijzen gewonnen. Terwijl de banken van elkaar wisten wat er mis was.
De top 3 van de internationale lijst van risicobanken, een lijst die banken zelf hanteren als ze geld aan elkaar lenen, bestond uit drie IJslandse banken.
Waar zitten de verhalen? Landen als Ierland en Griekenland hebben een tekort op de betalingsbalans. Over de financiële situatie in die landen en het besmettingsgevaar wordt nu uitgebreid gepubliceerd.
Daarnaast is het interessant om na te gaan welke belangen Nederlandse bedrijven en instellingen in die landen hebben.
Nederland heeft nog altijd een overschot op de betalingsbalans: er wordt meer gespaard dan er wordt uitgegeven. Gezien de enorme hypotheekschulden lijkt dat vreemd, maar tegenover die schulden staan de vermogens van de pensioenfondsen.
Daar zit een groot deel van het spaargeld van de gemiddelde Nederlander. Ook publiek gefinancierde organisaties als scholen, gemeenten, politiecorpsen en woningcorporaties hebben flinke vermogens opgebouwd.
Waar hebben zij dat geld belegd? Hebben deze instellingen belangen in Ierland? Hoewel banken het nu ontkennen hebben ze tot voor kort hun klanten nog geadviseerd Ierse staatsobligaties te kopen.
Dus er is grote kans dat er nu weer onderwijsinstellingen, gemeenten of provincies, net als tijdens de IJsland-crisis in 2008, weer veel geld kwijt gaan raken.
In 2011 verschijnt het boek Internationale economie in het nieuws van Paul van der Cingel