Verslag VVOJ Café: ‘Suffe televisie’ met grote impact

Een uitzending die vooral getypte quotes laat zien met wazige acteurs op de achtergrond, en een half uur onscherpe beelden vanuit de vestzak van een schoonmaker. Het ziet er niet uit, maar toch is het spannende televisie. Twee van de drie genomineerden voor De Loep 2010 in de categorie audiovisueel vertelden over hun werk in het VVOJ Café op 1 november in Utrecht: ‘De DSB-methode’ van NOVA, nu Nieuwsuur, en ‘Vieze ziekenhuizen’ van Zembla. Derde genomineerde Panorama was alweer druk in de weer met een nieuwe uitzending.
Panelgasten: Hein Hansen en Miriam Lavalette (Nieuwsuur, voorheen NOVA), Ton van der Ham (Zembla)
Gespreksleider: Miro Lucassen
Datum: 1 november 2010
Locatie: Café-restaurant Lofen, Utrecht
Verslag: Heleen Croonen, 3 november 2010
‘Ik heb een uitgelezen hekel aan dit soort verhalen, het is suffe televisie’ geeft Hein Hansen toe, redacteur van de NOVA-uitzending. Toch wisten hij en zijn collega Miriam Lavalette de Loep-nominatie in de wacht te slepen met precies zo’n uitzending. De maatschappelijke waarde was dan ook groot. NOVA wist contact te leggen met tientallen oud-medewerkers van de DSB-bank. Tot dan toe waren alleen slachtoffers van de bank in beeld geweest, met schrijnende verhalen over hoge verborgen toeslagen die zij betaalden op hun financiële producten. De DSB-bank schoof alle klachten terzijde. In deze NOVA-uitzending bleek voor het eerst uit de verhalen van de oud-medewerkers die deze financiële producten verkochten dat er wel degelijk een systematiek zat achter de verkoop aan de mensen met een te krappe beurs. Hansen: ‘Het is voor een verslaggever dodelijk om te maken, maar de uitspraken staan gewoon.’
Zelfs zijn vrouw wist het niet
Het had heel wat voeten in aarde om de oud-medewerkers ‘on the record’  te laten spreken, aldus Lavalette. Niet vreemd, want wie uit de school klapte, kreeg een boete van twee tot drie jaarsalarissen. Na veel onderhandelen zijn drie oud-medewerkers bereid gevonden om hun verhaal te laten tapen, nadien hebben zij de quotes uit de uitzending nogmaals bevestigd. Lavalette: ‘Een van die medewerkers had zelfs zijn eigen vrouw niet geïnformeerd dat hij in de uitzending zat. Zij zaten op de bank naar NOVA te kijken, waarop zijn vrouw uitriep ‘Dat je daar gewerkt hebt!’’.
Lavalette pleit voor bescherming van de anonieme bron, en staat nog steeds achter de beslissing om ook voor gebruik van dat materiaal toestemming te vragen. Haar collega Hansen is het daar niet mee eens. ‘Het materiaal was niet traceerbaar, het had daarom niet zó zorgvuldig gehoeven’, vindt hij achteraf.
De redacteuren hebben voor de uitzending een strenge selectie moeten maken uit alle verzamelde materialen. Inherent aan televisie, volgens Hansen. ‘Schrijven is makkelijk, in een lopend verhaal kun je veel informatie kwijt. Daar staat tegenover dat televisie meer impact heeft.’
In de uitzending zijn de getypte quotes aantrekkelijker gemaakt met beelden van acteurs. Verder laat een archieffragment van directielid Hans van Goor van de DSB bank zien hoe hard tot die tijd gelogen is over de praktijken van de bank.
Een paar dagen na de NOVA-uitzending deed Pieter Lakeman van stichting Hypotheekleed zijn oproep bij de KRO-uitzending Goedemorgen Nederland om het geld van de bank te halen. De NOVA-redacteuren zijn nog steeds blij dat ze niet op het aanbod van Lakeman aan hun adres zijn ingegaan, maar het blijft wrang dat zeker in de beeldvorming juist deze KRO-uitzending het einde inluidde van de DSB-bank.
Rare schoonmaker
Meestal zijn het vrouwen, of hoogstens een man van allochtone afkomst, maar twee ziekenhuizen in Delft en Harderwijk kregen een studentikoze blonde man in dienst als schoonmaker. Naderhand bleek hij onder zijn kleding een accu te dragen, met een camera in de pen aan zijn borstzak. Zo filmde redacteur Ton van der Ham de Zembla-uitzending over vieze ziekenhuizen. ‘Mijn collega’s vonden mij een rare schoonmaker’, aldus Van der Ham. ‘Erg bijdehand, met al die vragen, ze noemde mij ‘dokter Snuffel’.’
De uitzending laat zien dat schoonmakers wc’s reinigen door ze enkel door te spoelen en dat kankerpatiënten met een cytostatica-infuus stofvlokken over zich heen krijgen wanneer de bovenhangende televisies worden gepoetst. Bloedresten in de operatiekamers en verkeerd toegepaste desinfecteerprocedures doen de deskundigen in de uitzending verbleken. Maar het meest ontdaan waren de ziekenhuisdirecteuren aan het eind van de uitzending. Een directeur schoot in de verdediging, de ander gaf alles bedremmeld toe en beloofde verbetering.
‘Het is achterbakse journalistiek’, vindt Van der Ham achteraf. Hij heeft vier weken lang een rol gespeeld tegenover zijn collega’s in de ziekenhuizen, was niet zichzelf en probeerde uitspraken aan hen te ontlokken. Het camerawerk van de uitzending was complex. De apparatuur was storingsgevoelig en functioneerde niet altijd goed. ’s Avonds zat de Van de Ham op zijn hotelkamer uren bandmateriaal te bekijken en monteren.
De nazorg van de schoonmakers uit de uitzending had beter gekund, geeft Van der Ham toe.  ‘Normaal gesproken bel ik iedereen naderhand op, ook wanneer mensen boos zijn, maar dit keer heb ik het laten lopen.’ Het ziekenhuis in Harderwijk heeft een ‘Dag van de schoonmaak’ georganiseerd, waar de journalist nog wel heeft kunnen uitleggen wat de bedoeling was geweest van zijn undercover actie.
De Loeps 2010 voor de beste audiovisuele en geschreven onderzoeksjournalistieke verhalen én de Aanmoedigingsprijs voor journalisten die korter dan drie jaar in het (onderzoeks)vak zitten worden uitgereikt op 19 november 2010 in Gent, tijdens een feestelijke diner in De Eskimofabriek. De uitreiking zal live op de VVOJ-site te volgen zijn.