Eric Smit: ‘Beslaglegging verlamt journalistiek’

Vrijdag 9 juli 2010 legde Nina Storms-Vleeschdraager (voorheen Brink), beslag op het bezit, huis en bankrekening van onderzoeksjournalist Eric Smit. Haar actie was het zoveelste deel in de juridische strijd die de zakenvrouw voert tegen Smit sinds hij begin 2008 met het schrijven van een biografie over haar begon.
‘Het is beangstigend dat wanneer je in je boek beschrijft wat anderen overkomt, het ineens jezelf overkomt,’ vertelt Smit tegen VVOJ-webredacteur Rachel Levy in deel 13 van de serie Dossier Onderzoek. ‘Ik ben als het ware mijn eigen verhaal in gerold.’
Tekst: Rachel Levy, 22 juli 2010
De biografie van Smit over de succesvolle zakenvrouw Nina Storms –Vleeschdraager verscheen in maart van dit jaar. In de vijf jaar onderzoek die eraan vooraf gingen, zocht Smit vaak contact met Vleeschdraager en vroeg om een interview.
Vleeschdraager eiste volledige inzage en gelegenheid tot volledige correctie. Toen Smit dit weigerde, weigerde zij iedere verdere medewerking, en liet ook zijn schriftelijke vragen aan haar onbeantwoord.
Maar nog voor de biografie Nina, de onweerstaanbare opkomst van een powerlady goed en wel in de winkel lag, spande Vleeschdraager een februari – nog voor het boek uit was – een ‘preventieve bodemprocedure’ aan tegen Smit en zijn uitgever.
Nadat Smit en zijn uitgever het boek onverwachts op de markt brachten, volgde een kort geding van Vleeschdraager. Ze beweerde dat Smit onwaarheden had verkondigd in de biografie en sprak van ‘smaad’. Bovendien eiste ze een schadevergoeding.
Die eerste rechtszaak wonnen Smit en zijn uitgever, maar Vleeschdraager ging direct in beroep. Op de eerste dag van de zomervakantie volgde haar volgende stap: ze liet beslag leggen op alle bankrekeningen en bezittingen van Smit.
‘Dit is pure intimidatie,’ vertelt Smit, ‘Maar wat mij overkomt is geen uitzondering. Je ziet vaker dat organisaties of personen protesteren tegen een artikel of boek, vooral als het gaat om onderzoeksjournalistiek die iets vanuit de duisternis naar het licht wil halen.
Ook zie je wel eens dat mensen schadeclaims eisen. Maar de manier waarop Vleeschdraager het doet, en de hoogte van de schadeclaims die zij eist – de bedragen lopen inmiddels in de tonnen – zijn ongekend.’
Al in de beginfase van zijn onderzoek realiseerde Smit zich dat hij een groot risico nam door over Vleeschdraager te schrijven.
‘Wat ze nu met mij doet, heeft ze ook gedaan met verschillende zakelijke contacten met wie ze conflicten had. Iemand kapot procederen en beslag op zijn bezit laten leggen, is een door haar beproefd concept.’
‘Zo was ik er mentaal op voorbereid dat dit kon gebeuren. Het is het risico van het vak. Ik wist ik dat zij boosaardig was. Dat wil niet zeggen dat ik niet ben aangedaan.’
Aan zijn manier van werken heeft het niets veranderd, vertelt Smit.
‘Je probeert je onderzoek gewoon zo goed mogelijk te doen. Wel heb ik natuurlijk dubbel opgelet of alles klopt. Je moet steeds de advocaat van de duivel spelen. Je weet dat ze op iedere slak zout gaat leggen, en daar met alle mogelijkheden op gaat schieten. Dat betekent dat je extra zorgvuldigheid betracht.’
Bovendien nam hij zakelijk preventieve maatregelen. Smit, die partner is in het bedrijf Follow the Money (FTM), plaatste een stichting administratiekantoor tussen zijn eigen bedrijf – aandeelhouder in FTM – en FTM zelf.
‘Het is een bekende constructie die zowel mijzelf als mijn zakenpartners beschermt. Het kost wel geld om zoiets op te zetten, maar je koopt er zekerheid mee: de garantie dat je de bedrijfsvoering kunt voortzetten wanneer er bijvoorbeeld zoiets als dit gebeurt.’
Maar, erkent Smit, je kunt helaas niet alles voorkomen.
‘Mijn inkomsten komen vrij onregelmatig binnen. Nu had ik net een behoorlijk bedrag van mijn uitgever op mijn rekening ontvangen, een voorschot voor mijn boek. Dat was mijn potje voor de rest van het jaar. Die bankrekening is bevroren, en ik kan er niet meer bij.’
Dat Vleeschdraager zo makkelijk beslag kon leggen op zijn bezit, is deels te wijten aan de Nederlandse wetgeving, stelt Smit.
‘Anders dan in andere Europese landen is het in Nederland relatief makkelijk om beslag te leggen, maar gecompliceerd om het eraf te halen.
Ik ga een kort geding hiertegen aanspannen. Vanzelfsprekend ga ik voor de volle winst. Het is ieders goed recht om te procederen tegen iemand, maar wat Vleeschdraager nu uithaalt, is pure intimidatie en onrecht. Het is een gevaarlijke ontwikkeling.
Ik verwacht dat ik zeker een deel van het beslag op korte termijn kan laten opheffen, maar de kans bestaat dat een deel ervan nog jaren blijft voortbestaan.’
Smit zegt er inmiddels ‘van overtuigd te zijn het onrechtmatige karakter van de beslagleggingen in de rechtszaal te kunnen hard maken. Bovendien, vult hij aan, eist hij een schadevergoeding voor datgene wat ze hem en zijn gezin met beslagleggingen heeft aangedaan.
Los van zijn eigen verhaal, meent Smit het leggen van beslag op de middelen van een journalist sowieso een onrechtmatig drukmiddel is.
‘Dit is een absurd agressieve aanpak. Je ziet gewoon dat je hier te maken met een irrationele persoonlijkheid. Succesvolle zakenlui als zij, maar ook bijvoorbeeld politici, hebben sowieso vaak disproportioneel grote ego’s.
Dat zie je in Vleeschdraager terug. Ze meent dat ze de koningin is en laat zich geen enkele kritiek welgevallen. Dat is in haar zakelijke contacten, en nu met mij.
Ze laat op alle mogelijke manieren zien dat ze daar tegen vecht. Dat is geen nieuws: vele journalisten en redacties die ooit contact met haar hadden, heeft ze wel eens gedreigd met het een of ander.’
Smit meent dat de invloed die zakenlui en politici op journalistiek hebben, groter wordt naarmate de serieuze journalistiek verzwakt.
‘Dat zakenlui en politici invloed hebben en willen hebben, is geen nieuws, maar omdat de onderzoeksjournalistiek steeds minder geld heeft, worden de media zwakker en zijn ze daar slechter tegen bestand.
De strijdvaardigheid van media is bovendien minimaal; redacties worden, mede onder druk van inzakkende inkomsten van het medium, steeds tandenlozer.’
Dat, stelt Smit, valt journalisten zelf ook deels aan te rekenen.
‘Journalisten steken de kop diep in het zand als het gaat om de mediacrisis. Ik denk dat we in een heel spannend tijdperk zitten, maar journalisten denken weinig na over de richting waarin de serieuze journalistiek zich zou moeten bewegen, en hoe men nieuwe verdienmodellen kan ontwikkelen.’
‘Zo is de journalistieke productie misschien gegroeid, maar nam het amusementsgehalte van media schrikbarend toe, terwijl dat niet gold voor de kwaliteit. Wel zie je redacties investeren in entertainende kleurenbijlagen die uiteindelijk evenmin geld opleveren.’
‘Er moet veel meer worden nagedacht over de toekomst van de onderzoeksjournalistiek. Het moet op de politieke agenda komen. De politiek moet ervoor zorgen dat er vrije en onafhankelijke pers kan bestaan.
Wat mij betreft zou er een fonds voor kwaliteitsjournalistiek moeten komen. Het is toch te gek dat er 700 miljoen euro per jaar naar Hilversum gaat, maar dat er slechts een gering deel van dat bedrag aan kwaliteitsjournalistiek wordt besteed?
Wat mij betreft moet minimaal 150 miljoen euro van dit bedrag worden gereserveerd voor kwaliteitsjournalistiek, bedoeld voor iedereen: televisie, krant, radio en internet. Tenminste, zolang de wereld van de journalistiek nog geen goede manier heeft gevonden om serieus geld te verdienen.’
Ook wat betreft zijn eigen zaak zou er politiek en juridisch veel moeten gebeuren, meent Smit.
‘De politiek moet de wetgeving wijzigen want het gaat natuurlijk niet om mij alleen. Het zou niet moeten kunnen dat je op deze wijze beslag legt op journalistieke media en journalisten. Dit is echt een ongerijmd drukmiddel.’
Wat Smit betreft ligt daar een taak voor de NVJ.
‘Ik ben heel blij met de steun die de NVJ in woord hebben gegeven, al vond ik het wel wat laat, maar beter laat dan ooit. Nu moet de NVJ zich sterk maken en kijken wat er wettelijk aan de hand is. Ze zouden een lobby naar de politiek toe opzetten. De journalistiek is al zo kwetsbaar.’

Zie ook:
Nina Brink wil bemiddeling met biograaf, NU, 19 juli 2010
Storms versus Smit, oplossing of escalatie? Nova, 19 juli 2010
Geen bemiddeling Storms en Smit, Trouw 20 juli 2010