‘Luisteren en je hoofd erbij houden’

Voor Justitie was topcrimineel Saban Baran spoorloos, maar misdaadjournalisten John van den Heuvel Bert Huisjes vonden de man, in Nederland veroordeeld voor onder meer vrouwenhandel, binnen enkele maanden in Turkije.
Tekst: Rachel Levy
‘Je kunt niet zeggen dat Justitie langzaam of slecht zou werken. Dat zou een vertekend beeld geven van de realiteit,’ vertelt John van den Heuvel aan webredacteur Rachel Levy over zijn onderzoek naar de topcrimineel Saban Baran die inmiddels in Turkije is opgepakt.
‘Ik zou niet het beeld willen schetsen dat wij als journalist dit soort zaken makkelijk kunnen oplossen en de politie haar werk niet doet. Er spelen meer factoren een rol, en uiteindelijk is er ook zoiets als geluk hebben.’
John van den Heuvel werkt al twintig jaar als misdaadjournalist; daarvoor zat hij tien jaar bij de politie.
‘Dat is een belangrijk voordeel,’ legt hij uit, alleen al omdat de wereld van politie en criminaliteit ‘zeer gesloten’ is.
Van den Heuvel begon zich in het verhaal van Saban Baran te verdiepen toen de crimineel eind 2009 tijdens zijn verlof verdween.
Via zijn contacten bij Justitie wist Van de Heuvel dat men vermoedde dat de crimineel in Turkije zou zitten.
Voor Justitie had het weinig zin om achter Baran aan te gaan, omdat Turkije geen uitleveringsverdrag heeft met Nederland. Zelfs als Justitie dat wel had willen doen, v had men niet zo snel kunnen opereren als de Telegraaf-journalisten.
‘Als journalist hoef je geen toestemming te vragen om onderzoek te gaan doen of om mensen af te luisteren. Je hebt de luxe om meteen op een tip af te kunnen gaan.’
Die tip kwam, vertelt Van den Heuvel, van iemand ‘die niet van Justitie of politie’ was.
Aanvankelijk twijfelde Van den Heuvel aan de betrouwbaarheid van de tipgever. Nieuwe gesprekken met dezelfde bron leverden echter concrete informatie op. Zo vertrokken hij en collega Huisjes richting het Turkse Antalya.
Zo’n besluit, om schijnbaar vage informatie nader te onderzoeken, komt vaak tot stand door een mengeling van ‘intuïtie en geluk,’ vertelt Van den Heuvel.
Vanaf dat moment, vertelt de misdaadjournalist ‘hadden we er wel een goed gevoel over. We hebben er ook wel de nodige hulp bij gehad en uiteindelijk zie je dan dat je geluk kunt afdwingen.’
Hoe spannend als zo’n speurtocht in Turkije ook misschien mag klinken, meent de misdaadjournalist, je moet vooral je hoofd erbij houden en zeer voorzichtig te werk gaan.
‘Je moet je realiseren dat je niet kunt terugvallen op bescherming, zoals dat in Nederland wel kan. En je moet je ook realiseren dat als je iemand volgt, foto’s en adressen natrekt en dergelijke, de gezochte persoon daar heel snel van in kennis kan worden gesteld.’
‘Strafrechtelijk doe je als journalist natuurlijk niets verkeerds. Je doet je onderzoek met open vizier. Je mag mensen observeren en je pleegt geen huisvredebreuk of zoiets. Maar dit was natuurlijk geen lekkere jongen. We moesten er van uit gaan dat hij agressief zou zijn en fysiek geweld zou kunnen toepassen als hij ontdekte dat we hem op het spoor waren.’
De Turkse tolk die hij had – een man die hij al kende en met wie hij al eerder had gewerkt – bleek een gouden troef te zijn.
‘Hij hielp ons niet met de zoektocht zelf, maar speelde wel een belangrijke rol in het kalmeren van de gemoederen toen het precair werd. Hij vertaalde onder andere interviews met politie en justitie.’
‘Op een gegeven moment hadden wij honderd procent zekerheid dat Baran op een bepaalde plaats zou zijn. We zijn toen daar naar toe gegaan en hebben hem geobserveerd, maar wel op zodanige afstand dat wij voor hem onzichtbaar bleven.’
Behalve voorzichtigheid en zorgvuldigheid spelen ervaring en mensenkennis een belangrijke rol bij het werk van een misdaadjournalist, aldus Van de Heuvel.
‘Hoe meer ervaring je hebt, hoe sneller je de losse eindjes aan elkaar knoopt. Dat levert voordeel op.’
Wie met misdaadjournalistiek wil beginnen doet er verstandig aan om dat samen met een oudere, ervaren collega te doen.
‘Zo leer je de risico’s sneller kennen. Het is veiliger. Er zitten veel valkuilen in het vak; je kunt er gemakkelijk in verzuipen.’
Veel animo voor de misdaadjournalistiek is er niet onder jonge journalisten, vertelt Van den Heuvel.
‘Er kleven nogal wat nadelen aan het werk. Je bent er continu mee bezig en je bent veel op reis. Er zitten risico’s aan vast. Veel verhalen worden je niet in dank afgenomen. Je moet stevig in je schoenen staan en tegen bedreigingen kunnen.’
Maar, gaat hij verder ‘je kunt wel dingen gedaan krijgen. Door je werk kun je zaken soms een andere wending geven.’
Sleutelwoord in de misdaadjournalistiek is het opbouwen van vertrouwen.
‘Men moet er zeker van kunnen zijn dat je geen verlengstuk bent van een opsporingsinstantie. Vertrouwen opbouwen is een zaak van de lange adem. Het vak vraagt een grote investering in de vorm van tijd.
Je moet kunnen omgaan met mensen van allerlei niveaus en je uitermate strikt houden aan afspraken. Dat laatste is belangrijk voor je persoonlijke veiligheid, want je hebt te maken met mensen die in de misdaad zitten, en die uiten zich zogezegd op een andere manier.’