VVOJ conferentie 2009
Panel sessie: XL Wobben, laat de overheid het werk doen
Sprekers: Brenno de Winter (freelance ict-journalist) en Pieter Klein (adjunct-hoofdredacteur RTL Nieuws)
Moderator: Miro Lucassen
Datum en tijd: Vrijdag 27 november 2009, 14.00-15.15
Deelnemers: circa vijftien
Verslag: Arno Kersten
“Het is prijsschieten op de kermis”, gludert ict-journalist en veelwobber Brenno de Winter tijdens de workshop ‘XL Wobben: laat de overheid het werk doen’. Dat motto is hem op het lijf geschreven. Met een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (wob) bestookt hij bestuursorganen, van gemeenten tot ministeries, met verzoeken om informatie. “Welk dossier je ook uit de kast pakt, of het de ov-chipkaart is of het ict-beleid van gemeenten, het is altijd raak.”
Zo vertelt De Winter over zijn onderzoek naar het gebruik van open standaarden en open sourcesoftware bij alle Nederlandse gemeenten, dat aantoonbaar achterloopt bij de ambities die staatssecretaris Van Heemskerk graag mag uitdragen. “Ict wordt vaak beschouwd als interne bedrijfsvoering. De standaard houding is: daar hoef jij je niet druk over te maken. Dat moet je misschien wel, want er wordt heel veel geld door de wc gespoeld. Dat is natuurlijk niet iets dat de overheid zomaar zal toegeven.”
Daarom wil De Winter documenten zien, want zo valt het beleid te reconstrueren dat in de praktijk wordt gevoerd. Alle gemeenten kregen een brief in de bus. Vervolgens kregen zeventig gemeenten een bezwaar tegen de afwijzing op de mat. Uiteindelijk kreeg de journalist zijn beloning: het bleek dat tweederde van de gemeenten de afspraken niet nakomt, terwijl eind dit jaar driekwart zou zijn overgestapt op open standaarden.
“Ik heb hard gekregen dat de plannen niet lukken”, aldus De Winter. En dat niet alleen. Ook de gemeentelijke communicatiestrategie over de wob-verzoeken bleek en passant stof voor publicatie. “Daarin kom je allerlei trucjes tegen om het de burger zo lastig mogelijk te maken. Hoe kunnen we hem op kosten jagen? Zullen we een advocaat op zijn dak sturen?”
Het klinkt haast romantisch, een oorlog om informatie en de principiële openbaarheid van overheidsdocumenten. De Winter ziet er wel de lol van in, maar hij pakt het ook handig aan. Wobben is meer dan wobben alleen. Hij organiseerde een weekend met ict-kenners om alle reacties van gemeenten door te spitten. Hij organiseerde een benefiet-bijeenkomst om de juridische kosten te kunnen dekken. En hij organiseert politieke druk door bijvoorbeeld Kamerleden te informeren en om een reactie te vragen.
Ook met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is De Winter verwikkeld in een wob-worsteling. “Ik had eerst mijn wob-verzoek bij de VNG neergelegd, maar die zeggen: wij zijn geen bestuursorgaan en dus is de wob niet op ons van toepassing. Het is een simpele truc om de openbaarheid van informatie te belemmeren en je ziet die ook op andere terreinen. Deze wob bij de VNG is heel fundamenteel, dus ik ga door tot de hoogste instantie. Als de VNG door de rechter uiteindelijk als bestuursorgaan wordt aangemerkt, heb ik de jackpot. Dan krijgen alle andere vergelijkbare clubjes het ook erg moeilijk.”
Ook bij RTL Nieuws heeft de Wet Openbaarheid van Bestuur al aardig wat primeurs opgeleverd. De redactie bemachtigde documenten over onder meer de Catshuisbrand, salarissen van woningcorporatiedirecteuren en de kosten van het Koninklijk Huis, vertelt adjunct-hoofdredacteur Pieter Klein. En wat hij er deze vrijdagmiddag niet bij zegt: een nieuwe scoop staat in de steigers, want zaterdagavond zouden de spraakmakende declaraties van de politietop worden gepubliceerd. Ook een onderzoek dat begon met een beroep op de wob.
“Ik leer van elk wob-verzoek en van de fouten die je maakt”, vertelt hij. “Het is ontzettend belangrijk om vooraf goed te bedenken wat je zoekt, waarom, en hoe je die informatie kunt bemachtigen. Het risico bestaat dat je anders na een half jaar van wob-procedures denkt: had ik nou maar dat of dat gedaan, het zo of zo geformuleerd. Het kan zijn dat je de informatie gewoon over het hoofd ziet, doordat je op andere documenten gefocust bent.”
Bij de ranglijst van de Vogelaarwijken begon de redactie met een wob-verzoek, en kwamen de gegevens deels boven water via andere kanalen. Vanwege ‘onevenredige benadeling’ die een publicatie zou veroorzaken, wilde het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu de lijst niet openbaar maken. De Amsterdamse rechtbank stelde RTL Nieuws in het gelijk, maar de Raad van State dacht daar weer anders over. Uiteindelijk kreeg de redactie een deel van de ranglijst in handen en kwam minister Van der Laan vervolgens toch maar met het complete overzicht op de proppen.
Het recept van Pieter Klein: “Een combinatie van dossier vreten, informatie van binnenuit en de wob. En naar de rechter gaan als je wob-verzoek wordt afgewezen. Die is de enige die kan beoordelen of een weigergrond van een ministerie hout snijdt. Je wob-verzoek wordt pas bij de rechter echt getoetst door een onafhankelijke instantie. Als je die stap niet zet, geef je je bij voorbaat gewonnen.”
