Nieuws, Woo

‘Documenten zijn van de ambtenaren, dat is de houding’

Klokslag vijf uur stroomde de Frits van der Poelzaal in de Haagse Nieuwspoort woensdag 16 december vol voor de presentatie van het VVOJ onderzoek naar de Wob. “Een muur van rubber“, geleend van de voormalig aanklager van het Joegoslavië-Tribunaal, die daarmee een typering gaf voor de obstructie van diverse landen bij de vervolging van oorlogsmisdadigers. Dáármee wilde VVOJ-directeur Margo Smit, die de middag opende, de praktijk van de Wob niet vergelijken, maar obstructie bij de uitvoering van de Wob is wel degelijk aan de orde.

Tekst: Wil van der Schans, 17 december 2009
Foto’s: Robert Oosterbroek
Meer foto’s van de bijeenkomst.


Bram Peper neemt het eerste exemplaar in ontvangst van VVOJ-directeur Margo Smit.

Voormalig burgemeester van Rotterdam en oud-minister van Binnenlandse Zaken Bram Peper nam het eerste exemplaar van het boekje – dat tot stand kwam met steun van het Stimuleringsfonds voor de Pers –  in ontvangst. Zijn ervaring met de Wob bleek tegen verwachting in helemaal niet negatief. “Zonder het verder in de ministerraad te bespreken heb ik alle bonnetjes destijds meteen online gezet.” Peper begrijpt dan ook niet zo goed dat de praktijk van de Wob zeker door internet eigenlijk niet verbeterd is.

Na een zijweg over misschien ook een boekwaardig onderwerp, de verantwoordelijkheid van journalisten, barstte na een korte inleiding over de resultaten van de enquête van één van de schrijvers van het boekje, Wil van der Schans, de discussie los onder leiding van Max van Weezel.


De zaal in perscentrum Nieuwspoort

De zaal was er goed voor gevuld en met prikkelende stellingen wist Van Weezel de tongen los te krijgen. Opvallend vaak werd Nederland vergeleken met Zimbabwe. Volgens Wob-deskundigen Brenno de Winter en Roger Vleugels dé landen in de wereld met de traagste Wob-praktijk. Zimbabwe zou zelfs sneller zijn dan Nederland. Tweede-kamerlid Pierre Heijnen (PvdA) vond dat we dat dan toch maar voor lief moesten nemen. Maar, zo stelde onder andere De Winter, de overheid is veel te traag, er moeten echt meer Wob-ambtenaren bijkomen.


Pierre Heijnen

Pierre Heijnen zag juist in de recente wetswijziging, waarbij de termijn verlengd is van 28 naar 56 dagen met daarna een boetestelsel, een oplossing. “Het dwingt de overheid om dan in ieder geval een beslissing te nemen.” Maar zo stelde Heijnen: “Mensen als De Winter moeten ook geen schot hagel afvuren op overheid, dan loopt alles vast”.

“Dat was ook helemaal niet de bedoeling”, reageerde De Winter. “Als de VNG normaal mijn vragen over ICT-standaarden bij gemeenten had beantwoord, was een massaal verzoek bij al die gemeenten afzonderlijk niet nodig geweest”. Roger Vleugels sloot zich aan bij De Winter. “In Estland duurt een Wob-verzoek maximaal vijf dagen. Verlengen van de termijn is een fake-oplossing, het gaat echt om een betere organisatie.”


Brenno de Winter (Bigwobber) en Roger Vleugels.

Lode Goukens, Belgische freelance-journalist voor onder andere Elsevier, Knack en Trends, heeft veel Wob-ervaring en ervaart het alsof hij steeds opnieuw van het kastje naar de muur wordt gestuurd. “Heel anders is het in de VS. Daar werd ik meteen dezelfde nacht teruggebeld nadat ik een Wob-verzoek bij de FBI had ingediend. Héél behulpzaam waren ze.” Eenzelfde ervaring had Wil van der Schans, die een in Nederlande geweigerde brief van de Amerikaanse minister van Defensie daar moeiteloos vrij kreeg.


Lode Goukens

Kan en moet het anders, vroeg Max van Weezel aan de ook aanwezige Bernd van der Meulen, die in 2004 een voorontwerp schreef voor een Algemene Wet Overheidsinformatie. Het was een poging om alle problemen op het terrein van overheidsinformatie regelen. “Het viel niet mee, je kan nauwelijks aan de Wob sleutelen zonder ruzie te krijgen met het Koningshuis en problemen te krijgen over veiligheid.” Het voorstel werd door de val van het toenmalige Kabinet nooit meer opgepikt. Minister Ter Horst gaf recent nog aan niks te zien in het voorontwerp. Niet iedereen was daar rouwig om, hoewel ook de grootste critici, waaronder Vleugels, vonden dat er goede elementen in zitten.

Groen Links Tweede-kamerlid Mariko Peters noemde de houding van Ter Horst typisch voor de visie op openbaarheid sinds de kabinetten Balkenende het land regeren. “Er is geen grondhouding dat informatie van de overheid openbaar is. Wij vinden dat daar hoognodig iets aan moet gebeuren. Er heerst nu een te regenteske sfeer van achterkamertjespolitiek. Een goede Wob kan burgers helpen dat te doorbreken”. Volgens Vleugels ligt het probleem op een hoger vlak: “Niet de Wob is een probleem, Nederland is hét probleem.”


Mariko Peters

Maar de Wob zelf, of in ieder geval de reacties van ambtenaren op de Wob, vormen wel degelijk een probleem. Irene van Geest, van 1996 tot 2002 hoofd van de afdeling communicatie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sprak uit eigen ervaring: “Als er een Wob werd ingediend was de eerste reactie: ‘o jee, er zal wel iets aan de hand zijn’. Documenten zijn van de ambtenaren en niet van het volk, dat is de grondhouding.” En bovenop die houding komt dan ook nog dat de archivering op de ministeries vaak niet op orde is.

Over hoe zo’n Wob-verzoek in de praktijk loopt vertelde Marco de Lange, onderzoeksjournalist bij KRO Reporter. Hij diende voor zijn afstudeerscriptie over de Wob een Wob-verzoek in naar de wetswijziging van dit jaar. “Zwangere ambtenaren, andere verzoeken die voorgingen, gedeeltelijke besluiten, het duurde uiteindelijk meer dan een half jaar”. Voor het boek ‘Een muur van rubber’ schreef hij er een heel mooi blog over.


Marco de Lange

Er moet iets gebeuren met de Wob, dat was – met uitzondering van e positie van Pierre Heijnen van de PvdA – wel de stemming in de zaal. Dat die noodzaak er is, illustreerde Huub Jaspers van radioprogramma Argos aan het eind van de middag nog eens.

Jaspers is voor Argos al heel lang bezig met onderzoek naar een schietincident in Afghanistan. Argos beschikt over foto’s van het incident, waaruit kan worden geconcludeerd dat elf – uit een Afghaanse gevangenis ontsnapte – mannen standrechtelijk werden geëxecuteerd. Wie die executie uitvoerde is echter onbekend. Wel zijn Nederlandse commando’s aanwezig bij het incident. Een Wob-verzoek van Argos werd ernstig gefrustreerd, in die mate dat Jaspers overweegt een klacht in te dienen bij de Nationale Ombudsman. Pas na een half jaar kreeg Argos een eerste beslissing, maar een groot deel werd nog niet verstrekt. Ruim een jaar later is over die rest nog steeds geen beslissing genomen, maar als Argos een kort geding aanspant komt Defensie over de brug. Een deel wordt verstrekt, maar een ander deel zegt men kwijt te zijn.

Roger Vleugels kent daar ook een mooi voorbeeld van. Bij een Wob-verzoek dat hij deed voor RTL Nieuws over de Catshuisbrand beweerde het ministerie van Algemene Zaken een bepaald rapport niet te hebben. Tijdens de procedure bleek dat er erg creatief was gehandeld. Het rapport lag in de kluis van de landsadvocaat, die de zaak voor het ministerie voerde. Een actie die hem bijna een schorsing kostte door de Orde van Advocaten.

Lees verder:
Openheid vragen moet, opinie Brenno de Winter, bij Digitaal Bestuur
Wobben tegen een muur. Sargasso
Openbaarheid tegen achterkamertjespolitiek. NRC Handelsblad
Binnenhofblog Pierre Heijnen

Boekgegevens:
Een Muur van Rubber, de WOB in de journalistieke praktijk
Uitgeverij AMB, Diemen, ISBN 97890 79700 17 2, verkrijgbaar in de boekhandel: € 17,50.
VVOJ-leden krijgen de publicatie kosteloos toegezonden.

Gerelateerde artikelen

Op 9 december 2023 publiceren VPRO en HUMAN op de website van Argos een door de hoofdredacteuren Marc Josten en Willem van Zeeland ondertekend statement. Daarin maken ze bekend met onmiddellijke ingang een compleet Argos-dossier, bestaande uit een reeks van radio-uitzendingen, artikelen en video’s over seksueel misbruik, offline te halen. Het betreft uitzendingen die zijn gemaakt door twee gerenommeerde onderzoeksjournalisten, Huub Jaspers en Sanne Terlingen, beiden al vele jaren actief lid van de VVOJ.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk