Kenniscentrum, Nieuws, Woo

‘Openbaarheid van informatie wordt gefrustreerd’

De wettelijke openbaarheid van informatie wordt gefrustreerd. Bestuursorganen grijpen de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) aan om met onhoudbare weigergronden vooral tijd te rekken. Volgens Wil van der Schans, co-auteur van het boek ‘Een muur van rubber, de WOB in de journalistieke praktijk’, moet het roer om.

Tekst: Arno Kersten, 11 december 2009

“Ik vraag wel eens overheidsdocumenten op in Amerika en Engeland. De overheid daar stelt zich veel dienstbaarder op bij het verstrekken van informatie. In Nederland bekruipt je toch het gevoel dat de overheid documenten liever in de la houdt. ‘Persoonlijke beleidsopvattingen’ is een klassieker onder de weigergronden, die wordt heel vaak gebruikt.  Net als ‘onevenredige benadeling’ trouwens”, aldus Van der Schans.

Klachten over tegenwerking waren anderhalf jaar geleden aanleiding voor een VVOJ-werkgroep om de werking van de WOB onder de loep te nemen. Dat gebeurde onder meer met een enquête waaraan 162 VVOJ-leden deelnamen, het overgrote deel Nederlanders en een handjevol Vlamingen. Het boek richt zich mede daarom met name op de informatieplicht in Nederland, maar er worden ook voorbeelden en een analyse van de Belgische praktijk geschetst. Leden van de VVOJ krijgen na de presentatie een exemplaar van het boek thuisgestuurd.

“Een ruime meerderheid geeft in de enquête aan tegenwerking te ervaren, van lijdzaam verzet tot botte obstructie. Slechts vijf procent heeft naar eigen zeggen alle medewerking gekregen”, zegt Van der Schans.

Het is niet allemaal kommer en kwel, zegt Van der Schans. Met de WOB boven water gekregen documenten leidden het afgelopen jaar tot mooie onthullingen. Bij RTL Nieuws, bijvoorbeeld, waar ze stukken publiceerden over onder meer de Catshuisbrand en de kosten van het Koninklijk Huis. Een aantal gedreven Wobbers, zoals freelance ict-journalist Brenno de Winter, bewijzen dat geduld en vasthoudendheid resultaat opleveren.

“Uit het onderzoek blijkt dat één op de drie respondenten uiteindelijk de informatie waarom ze hebben gevraagd in handen krijgt. Al duurt dat vaak wel lang”, aldus Van der Schans. “De WOB-procedure moet korter, in plaats van langer.”

Het Kabinet heeft per 1 oktober de beslistermijn bij een WOB-verzoek verlengd van 28 naar 56 dagen. Daar zou tegenover staan dat bestuursorganen die de verlengde termijn overtreden een boete moeten betalen.

Journalistenorganisaties hebben daar al eerder tegen geageerd. WOB-procedures kunnen al met al, als ze tot aan de rechter komen, gauw een jaar voortslepen. De vrees bestaat dat overheden de termijnverlenging zien als een aansporing om WOB-verzoeken nog langer te laten liggen en dat ze eventuele boetes voor lief zullen nemen. Zolang er geen besluit over een verzoek is genomen, ligt de procedure feitelijk stil.

“Op die manier worden journalisten nog meer dan nu ontmoedigd om stukken op te vragen met een beroep op de WOB”, aldus Van der Schans. “En dat terwijl die wet er juist is om de openbaarheid te dienen.”

Een van de aanbevelingen is om een serieuze, externe commissie de WOB-bezwaarschriften te laten behandelen. Nu beoordeelt op ministeries vaak een interne, ambtelijke bezwarencommissie de argumenten die tegen een afwijzing worden ingebracht. “Dat is een wassen neus. Zo’n groepje ambtenaren zal niet snel het eigen ministerie ongelijk geven. In Engeland hebben ze daar onafhankelijke commissies voor. Dat zouden we hier ook moeten hebben.”

Tegelijkertijd blijkt volgens Van der Schans dat de kennis over de WOB onder journalisten te wensen over laat. “Die kennis kan en moet beter. Journalisten zelf geven aan daar ook behoefte aan te hebben. Dus ik denk dat daar nog een schone taak ligt.”

Presentatie
‘Een muur van rubber: de WOB in de journalistieke praktijk’
Woensdag 16 december, 17.00-19.00 Nieuwspoort Den Haag, Frits van der Poelzaal
Presentatie en overhandiging eerste exemplaar aan Bram Peper, aansluitend discussie met panel en de zaal.
Toegang gratis.

Boekgegevens:
Een Muur van Rubber, de WOB in de journalistieke praktijk
Uitgeverij AMB, Diemen, ISBN 97890 79700 17 2, verkrijgbaar in de boekhandel: € 17,50.
(VVOJ-leden hebben het boek in december 2009 gratis toegestuurd gekregen).

Gerelateerde artikelen

Op 9 december 2023 publiceren VPRO en HUMAN op de website van Argos een door de hoofdredacteuren Marc Josten en Willem van Zeeland ondertekend statement. Daarin maken ze bekend met onmiddellijke ingang een compleet Argos-dossier, bestaande uit een reeks van radio-uitzendingen, artikelen en video’s over seksueel misbruik, offline te halen. Het betreft uitzendingen die zijn gemaakt door twee gerenommeerde onderzoeksjournalisten, Huub Jaspers en Sanne Terlingen, beiden al vele jaren actief lid van de VVOJ.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk