De betaalde krant zoals we die kennen heeft zijn langste tijd gehad. En met een buidel overheidssubsidie koop je geen lezers. “De journalistiek moet zichzelf opnieuw uitvinden”, aldus Henk Blanken tijdens het VVOJ Café op maandag 21 september in het Haagse perscentrum Nieuwspoort.
Sprekers: Kees Pijnappels (De Gelderlander), Henk Blanken (adjunct-hoofdredacteur van Dagblad van het Noorden, publicist) en Wim Noomen (Stimuleringsfonds voor de Pers), Ad van Liempt (VPRO Andere Tijden, jury De Loep), Dick van Eijk (chef economie NRC Handelsblad), Margo Smit (directeur VVOJ), Marjan Agerbeek (uitgever/hoofdredacteur Eigen Huis Magazine, voorzitter jury Nationale Prijs voor Onderwijsjournalistiek, mede-oprichter VVOJ)
Gespreksleider: Miro Lucassen
Datum: 21 september 2009
Locatie: Perscentrum Nieuwspoort, Den Haag
Verslag: Arno Kersten, 24 september 2009
Ad van Liempt heeft wel eens het sommetje gemaakt. Als je alle kijkcijfers van de Journaals en de actualiteitenrubrieken bij de publieke omroep optelt, plus de nieuwsprogramma’s van RTL en SBS6, dan willen elke dag een slordige acht miljoen mensen bijgepraat worden over de laatste ontwikkelingen. “Nederland is volslagen nieuwsverslaafd”, concludeert hij.
Dat is het probleem niet.
Het probleem is wel dat dagbladen en tijdschriften steeds meer moeite hebben het hoofd boven water te houden, financieel en redactioneel. Steeds minder mensen willen voor de krant betalen en adverteerders houden het voor gezien.
Voor de regioverslaggevers van Gelderlander-hoofdredacteur Kees Pijnappels betekent dat roeien met de riemen die ze hebben. “Op de redactie in Zevenaar hebben we zeven fte aan journalisten zitten. Die bestrijken alles tussen Doetinchem en Arnhem. De bezetting is één journalist op één gemeente. Dat gaat net, maar dan moet er niemand ziek worden.”
Als dat zo doorgaat, verdringen praktische overwegingen de journalistieke. “Dan laat je de kleine dorpjes misschien wat vaker links liggen. Of je slaat die ene gemeenteraad maar een keertje over. Dan ga je zulke keuzes maken.”
Daarom hoeft Pijnappels geen twee keer na te denken als de overheid met een extra geldpotje komt – ook al is het de overheid. “Subsidie? Graag heel veel en heel snel. Staatsjournalisten word je dan al gauw genoemd, maar dat is natuurlijk onzin. Den Haag Vandaag wordt ook gesubsidieerd, niemand die zich afvraagt of het wel onafhankelijk is. Ik wil het geld ook niet van de burgemeester van Zevenaar, maar van de minister van Mediabeleid.”
Relevantie
Maar ja, met meer geld heb je niet één-twee-drie meer lezers.
“Het probleem is niet gebrek aan geld, het probleem is gebrek aan relevantie”, zegt Dick van Eijk, chef economie bij NRC Handelsblad. “Met een paar miljoen erbij ben je niet opeens relevanter geworden.”
Henk Blanken, adjunct-hoofdredacteur van het Dagblad van het Noorden, ziet hoe de ‘Google-generatie’ tot 35 jaar de krantenrekken straal voorbij loopt en zich op internet bedient. “De Google-generatie zegt: ik hoef die krant niet, ik heb andere kanalen om aan mijn informatie te komen. Het mediagedrag van jongeren is fundamenteel anders dan van de krantenlezers die we gewend zijn.”
Maar wat zit er nou precies achter? Een fundamentele vraag, aldus Van Eijk. “Heeft dat te maken met de papieren drager? Komt het omdat je ervoor moet betalen? Heeft het te maken met de inhoud? Daar weten we onvoldoende van.”
De NRC-chef oppert nog een suggestie. “Ik ben bang dat het ook te maken heeft met tanend burgerschap. Als krant heb je de neiging om naar de samenhang van zaken te kijken.” Terwijl jongere generaties zich misschien minder betrokken voelen bij zoiets als de samenleving. “Als de lezer andere dingen relevant vindt, dan moeten we mee veranderen en weer relevant worden.”
Ook voorzitter Wim Noomen van het Stimuleringsfonds voor de Pers denkt dat een bepaalde groep mensen zich niet meer door een krant aangesproken voelt. Hij verwijst naar een oratie van Irene Costera Meijer, die stelt dat we de aandacht moeten verleggen van de aanbod- naar de vraagkant. Waar zitten de krantenmijdende en internettende jonge burgers dan wél op te wachten?
Tribune
Intussen ergert Gelderlander-hoofdredacteur Pijnappels zich groen en geel aan de bakken overheidsgeld die naar Hilversum gaan. Waar het in “leuke programma’s als Boer zoekt vrouw” wordt gestoken.
Wat als hij straks geen geld meer heeft om nog iemand naar de gemeenteraad te sturen? “Wij zitten er vaak nog als enige op die tribune. Als wij er straks niet meer zijn, ontstaat er een democratisch gat.”
In het Utrechtse, waar hij woont, ervaart Van Liempt de gevolgen. “Ik zie in de regionale advertentiebladen steeds meer overheidspropaganda opduiken. Op elke pagina staat een wethouder breed lachend bloemen uit te delen. Wat dat betreft heb ik pech dat ik in Utrecht woon, ik mis de journalistieke berichtgeving die er vroeger wel was.”
Tegelijkertijd schieten er alternatieve nieuwsbrengers uit de grond. “In Utrecht is zo’n site in opkomst, ‘Alles over Utrecht’, die kritisch is. Ik betrap mezelf erop dat ik daar wel eens naar kijk.”
Het nieuws kruipt toch waar het niet gaan kan. Waar traditionele media het laten afweten, staan er andere op. VVOJ-directeur Margo Smit verwijst naar het radiostation Voice of San Diego in de Verenigde Staten, ontstaan uit behoefte aan kritische nieuwsvoorziening. Particulier gefinancierd, maar nu ze zien dat het aanslaat, melden ook adverteerders zich aan de deur.
Volgens Blanken moet de journalistiek zichzelf opnieuw zien uit te vinden: “Ik heb het idee opgegeven dat we de bestaande, betaalde krant zullen redden. Maar ik heb nog niet het idee opgegeven dat we de journalistiek gaan redden.”
Transfers
Iedereen is het erover eens: er moet onderzoek komen naar het veranderende mediagedrag en die toekomst van de journalistiek. Of beter: zo’n onderzoek had door het ministerie van OCW al lang en breed uitgezet moeten zijn.
Blanken: “Dat had zes jaar geleden al moeten gebeuren. Mediabeleid is in de praktijk omroepbeleid.”
Noomen: “Het is inderdaad ontzettend jammer, om niet te zeggen schandelijk, dat dit type opdracht niet is gegeven.”
Blanken: “Er moet geld vrijkomen voor onderzoeksjournalistiek. Ondanks alle goede voornemens komt dat er steeds te weinig van, de dwang om al die pagina’s vol te tikken is te groot. Maar ik ben me er bewust van. Als een verslaggever bij me komt met een idee dat het uitzoeken waard is, dan probeer ik dat echt te regelen. Het komt een paar keer per jaar voor.”
Op de valreep heeft Van Liempt nog een nieuwtje. Er zijn serieuze plannen voor een onderzoeksredactie waarin een select gezelschap van jonge onderzoeksjournalisten onder leiding van een ervaren chef al doende ervaring opdoet. Waarna kwaliteitsmedia zich zullen verdringen om hen in huis te halen. Grijnzend: “Denk maar aan de transfers in de voetbalwereld.”
