VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek 2006
workshop: Undercover journalistiek
sprekers: Robert van de Griend (Vrij Nederland), Alberto Stegeman (SBS6, Noordkaap)
moderator: Robert Sikkes
verslag: Jan Haasbroek (ex-VPRO, -HOS, -AT5, etc.)
Casus: bajesboot
Robert van de Griend was als jong en beginnend verslaggever door Vrij Nederland in de gelegenheid gesteld om van binnenuit te bekijken hoe het toeging op een zgn. bajesboot in Rotterdam, waar – naast ruim 400 andere gevangenen – de overlevenden van de Schipholbrand (26/27-10-’05) werden ‘opgevangen’. Er was tot de undercovermethode besloten, omdat het ging om een groot maatschappelijk belang waarover alleen met behulp van deze werkwijze zou kunnen worden bericht.
Robert solliciteerde via internet als toezichthouder. Hij maakte zijn naam en adres bekend, maar verzweeg dat hij journalist was. Het eerste sollicitatiegesprek duurde slechts tien minuten en in de tweede ronde maakte hij een psychologische test, bestaande uit makkelijke multiple choice-vragen. Daarnaast werd hij door politie en justitie – kennelijk nogal oppervlakkig – gescreend. Tenslotte volgde hij een korte cursus zonder examen. Op 20 februari 2006 ging hij aan de slag als detentietoezichthouder. Hij kon overal rondkijken (zijn bijnaam was ‘de gesjeesde student’) en stelde vast dat de boot niet veilig was, het personeel incompetent en de behandeling inhumaan. Met klachten van de bewakers werd niets gedaan en na incidenten was er geen nazorg.
Met de gevangenen praatte hij bijvoorbeeld onder het dammen. Een probleem was dat hij geen aantekeningen kon maken. Dat deed hij steeds op het toilet en direct na zijn dienst. ’s Avonds belde hij vaak met de redactie om zichzelf scherp te houden, omdat hij ontzettend afstompte. Op de laatste dag van zijn proeftijd – dat was na twee weken – zegde hij op. In zijn verhaal (gepubliceerd in VN van 25 maart en 1 april 2006) dat hij in de ik-vorm schreef omdat hij de hoofdrolspeler was, fingeerde hij alle namen. Als gevolg van zijn journalistieke onderzoek werden er kamervragen gesteld en onderzoek gedaan door de inspectiedienst van het Ministerie van Justitie. Hij vertelde over zijn ervaringen in NOVA, wordt nog steeds veel gebeld door familie van de gedetineerden, voor wie hij verder als journalist niets kan doen. Wel werd hij nog door het beveiligingsbedrijf waar hij in dienst was uitgenodigd voor een personeelsfeestje. Zijn loon stortte hij terug. Robert’s eindconclusie: Er is door mijn publicatie op de bajesboot niets veranderd, maar dat was ook niet mijn bedoeling. Ik ben geen activist, ik ben en blijf journalist.
Casus ‘Undercover in Nederland’ (SBS6)
Alberto Stegeman vertelde over zijn ervaringen als maker van het tv-programma ‘Undercover in Nederland’. Dit programma wordt door zijn bedrijf Noordkaap gemaakt en uitgezonden door SBS 6.
Stegeman: Ik ben iedere dag undercover. Ik volg louche incassobureau’s, illegale straatraces, ik kocht een pistool van de vader van een politieagent, ik bezocht parkeerplaatsen met onveilige sex, kwam thuis bij houders van kaaimannen, maakte sexreizen naar Thailand, reageerde op bizarre advertenties, liet me schaduwen door privé-detectives en berichtte over kinderprostitutie en kinderporno. Door mijn werk is een grote kinderprostitutiezaak aan het licht gekomen.
Ik probeer ‘werelden’ in beeld te brengen. Het begint vaak met het lezen van onderzoeken. Ik werk met verschillende namen, vermommingen, huizen, auto’s, adressen en telefoons (volgens het principe één telefoon per uitzending). Ik verdraai mijn stem door lijzig te praten. Dat is allemaal nodig.
Ik vind dat je alleen met verborgen camera’s mag werken als er grote maatschappelijke belangen in het geding zijn. Geen van de 17 uitzendingen die ik gemaakt heb, hadden met gewone camera’s gedraaid kunnen worden. Ik sta vaak uren voor niets te wachten en heb heel veel onderwerpen moeten laten vallen. Voor dit werk is een pitbull-mentaliteit vereist. Ik doe dit werk omdat ik nieuws wil maken en ben voorlopig nog niet van plan om er mee te stoppen.
