De VVOJ gaat komend jaar haar rol versterken in het debat over het belang van onderzoeksjournalistiek. Dit vertelt VVOJ-voorzitter Margo Smit aan de vooravond van de Europese conferentie van onderzoeksjournalisten die op 21 en 22 november in Brussel plaatsvindt. Bestaande VVOJ-trainingen zullen worden uitgebreid met zogeheten master classes, gegeven door internationale toppers. Daarnaast moet er worden nagedacht over nieuwe business models voor de onderzoeksjournalistiek.
Tekst: Rachel Levy
‘Misschien ben ik een eeuwige optimist,’ vertelt Smit, ‘Maar ik denk echt dat er juist in tijden van economische neergang meer toekomst dan ooit is voor de onderzoeksjournalistiek. De kunst is vooral om onze kansen te grijpen.’
‘Overal hoor je geruchten over bezuinigingen – van PCM tot en met De Telegraaf. Advertentie-inkomsten lopen drastisch terug. De Volkskrant liep langere tijd financieel op de vele personeelsadvertenties. Dat is minder nu de economie en dus het aantal vacatures terugloopt.’
‘Datzelfde geldt bij de omroepen voor inkomsten uit televisiegidsen, terwijl de financiële crisis ook het eigen vermogen van verschillende omroepen niet onberoerd heeft gelaten.’
‘Ieder medium dat zichzelf serieus neemt, moet investeren in onderzoeksjournalistiek. Eigen nieuws waarmee je je onderscheidt van de jungle aan alom beschikbare gratis nieuwsberichten. Onderzoeksjournalistiek daarentegen geeft inzicht en duiding.’
Volgens Smit realiseren zowel publieke omroepen maar ook politici zich steeds meer dat publieke, onafhankelijke informatievoorziening van groot maatschappelijk belang is.
‘De KRO, waarvoor ik werk, heeft luid en duidelijk in haar plannen staan dat de serieuze journalistiek voor haar voorop staat,’ aldus Smit.
Smit sluit zich aan bij het betoog van Warna Oosterbaan en Hans Wansink in hun recent verschenen De Krant moet kiezen (Prometheus, november 2008) dat managers en hoofdredacties wel de durf moeten hebben om zo nodig radicale keuzes te maken.
‘Als je je legitimiteit wil houden, dus eigen nieuws wil verschaffen, moet je keuzes maken. Maak bijvoorbeeld een entertainment-pagina minder, maar zorg voor meer onderscheidende inhoud in resterende pagina’s.’
Financiering blijft een probleem voor onderzoeksjournalisten.
‘In de VS zie je dat onderzoeksjournalisten steeds vaker gaan samenwerken in consortia en putten uit journalistieke of particuliere fondsen. De onafhankelijke organisatie Investigative Reporters and Editors (IRE) is bijvoorbeeld een eigen fonds is begonnen, gefinancierd uit giften van leden en derden.
Zoiets is in Nederland en Vlaanderen nog geen traditie. Misschien omdat de filantropische mentaliteit zoals die in de VS leeft, hier niet zo bestaat.
Toch moeten wij in Europa ook gaan nadenken over nieuwe business modellen voor de onderzoeksjournalistiek. Want iedere krant wil graag goed onderzoek publiceren, maar niemand durft het risico te nemen om een vakkracht tijdelijk exclusief op een bepaald dossier te zetten.’
Zou de onderzoeksjournalistiek wellicht de richting op moeten van de klassieke muziek, en zich moeten laten financieren door commerciële of particuliere sponsors?
‘Die gedachte leeft hier nog helemaal niet,’ lacht Smit, maar erkent tegelijkertijd dat het wel een optie zou kunnen zijn.
‘Mits je binnen zo’n financieringsstructuur een manier vindt om de journalistieke onafhankelijkheid te garanderen. Daarover wordt binnen de VVOJ op dit moment nog niet concreet nagedacht, maar we sluiten niet uit dat we in de toekomst wel een rol in zo’n debat zouden spelen.’
Smit constateert dat het bereiken van alle groepen van de samenleving een belangrijke rol speelt in de legitimiteit van de publieke omroep – en dus bij het blijven krijgen van overheidsgeld.
‘Allochtonen bereiken we bijvoorbeeld heel slecht, maar het debat over hoe we dat moeten veranderen, is er nog niet genoeg,’ stelt de VVOJ-voorzitter.
Niet achter ontwikkelingen aanhobbelen maar erop anticiperen moet volgen Smit het devies van media zijn.
‘Juist in tijden van economische crisis moet je niet meteen al opgelucht zijn wanneer je niet in banen hoeft te snijden. Dit is de tijd voor management en redacties om te investeren in mensen, in kwaliteitsjournalistiek.
Wat overigens helemaal niet betekent dat je meer geld moet gaan uitgeven. Er valt veel winst te behalen door efficiënter gaan werken, zowel als vakkracht maar ook als redactie.’
Beroepstrainingen maar ook schijnbaar voor de hand liggende dingen als het anders organiseren van dagelijks werk op een redactie zijn daarin sleutelwoorden. Contact met het management en hoofdredacteuren is daarbij cruciaal.
‘Ons contact als VVOJ met mediamanagers en hoofdredacteuren verloopt tot nu toe vooral informeel. Komend jaar willen we daar structuur in brengen,’ vertelt Smit. ‘De mooie en de moeilijke besluiten vallen immers daar.’
Hoe dat overleg tussen de VVOJ en het management in Vlaamse en Nederlandse media vorm gaat krijgen, is nog niet bekend.
‘Naast de bestaande trainingen willen we onze master classes komend jaar uitbreiden. De toppers van het vakgebied naar België en Nederland halen, ook al komen ze van ver. Wij zijn ervan overtuigd dat de grootste winst te behalen is in het optimaliseren van de deskundigheid van journalisten.’
