Een nieuwe wind, of toch minstens een frisse bries, waait door de Vlaamse journalistiek. De laatste tijd duiken in de Vlaamse media meer en meer analyses op die op officiële documenten gestoeld zijn. Dit is een volstrekt nieuw gegeven voor Vlaanderen en bij uitbreiding België. Meer en meer (Vlaamse) journalisten vissen naar inspectieverslagen en officiële documenten die hun stelling hardmaken. Ze baseren zich hiertoe op de Wet op de Openbaarheid van Bestuur, de zogenaamde WOB.
Tekst: Ides Debruyne
Dit artikel verscheen op 13 juni 2008 op Mediakritiek.be
Knack-journaliste Marleen Teugels zette als eerste journalist stappen in het doolhof van de WOB. In 2003 vroeg ze inzage in contracten en documenten inzake overheidssubsidies voor tabakspreventiecampages. Noch de Federale Overheidsdienst (FOD) Financiën, noch de minister van Financiën, Didier Reynders (MR), gingen op dit verzoek in, zelfs niet na een nieuwe aanvraag en een positief advies van de Belgische Commissie voor de toegang tot bestuursdocumenten. De weigeringsbeslissingen zijn nu, vijf jaar later, door de Raad van State vernietigd.
Marleen Teugels toonde aan dat de federale openbaarheidwetgeving niet deugt. “Zelfs na vijf jaar procederen door de journaliste en na een voor haar gunstig arrest van de Raad van State, heeft zij nog altijd haar recht op openbaarheid van bestuursdocumenten niet kunnen afdwingen en heeft zij haar journalistieke reportage op die manier niet verder kunnen documenteren.” (professor dr. Dirk Voorhoof (UGent)). Marleen Teugels heeft inmiddels haar verzoek opnieuw ingediend.
Dat die federale openbaarheidregelgeving niet werkt, is al een tijdje bekend. Zo suggereerde het Fonds Pascal Decroos in zijn Memorandum aan de nieuwe federale regering in juni 2003 een lijst van 15 punten ter verbetering van de federale openbaarheidwetgeving. Tot nu toe kreeg het hierop geen enkele reactie.
Wie melkt Europa?
Niettemin heeft Knack onder impuls van Teugels nadien nog reportages gepubliceerd op basis van openbare documenten die wel via de WOB verkregen werden. Zo ging Marleen Teugels samen met Hans van Scharen en Ingrid Van Daele in 2005 na wie hoeveel Europese landbouwsubsidie in België krijgt en waarom. Knack scoorde met dit onderzoek ‘Wie melkt Europa?’ zelfs tot in de VS. Het project kaderde binnen een internationaal project ‘Farmsubsidy.org’ dat nog steeds loopt. Begin 2007 kwam Marleen Teugels in samenwerking Brigitte Alfter (hoofdredactrice van Wobbing.eu) met een nieuw verhaal op de proppen dat gebaseerd was op informatie die via de Deense WOB verkregen werd. Het ging om informatie over een Deense pornobioscoop in Kopenhagen die in een schandaal van vrouwenhandel genoemd werd. Eén van de bestuurders van die seksbioscoop bleek een gereputeerd Belgisch topman van een Belgische beursgenoteerde holding. De gewobte documenten van deze reportage kwamen op de site van Knack terecht.
Het Scholenrapport
Corelio kon niet achterblijven. Het eerste Belgische dossier, gebaseerd op officiële inspectieverslagen werd in januari 2007 door De Standaard gepubliceerd, het zogenaamde Scholenrapport. De gegevens bekwam De Standaard na onderhandeling met Vlaams minister van onderwijs, Frank Vandenbroucke. Onderhandelen om documenten te verkrijgen is niet echt de geijkte procedure. Maar kom, voor een eerste case kan dit nog door de vingers worden gezien. Coördinator van dit huzarenstuk was Pieter Lesaffer. Inmiddels werd een vervolg aan dit dossier gebreid.
Het rapport van de brandweer
Pieter Lesaffer heeft de smaak te pakken en overtuigde opnieuw zijn hoofdredacteur, hetgeen beslist geen sinecure is. Hoofdredacteurs overtuigen is niet altijd evident, gezien de complexiteit en het tijdrovend karakter van de dossiers. Bovendien zijn de redacties in Vlaanderen niet rijkelijk bezaaid waardoor men niet onmiddellijk een redacteur kan missen. Dat de hoofdredacteur hiermee toestemde, verdient een pluim. Samen met Inge Ghijs en Filip Verhoest toonde de Standaard in het brandweerdossier een genuanceerd maar tegelijk dramatisch beeld van de malaise in de Belgische brandweerkorpsen. Met beide dossiers toonde De Standaard zich van haar beste kant. De Standaard vervult ontegensprekelijk en met branie haar waakhondfunctie.
Het Grote Rusthuizenrapport
Ook de zusterkrant Het Nieuwsblad spitte een mooi dossier uit. Joost Loncin coördineerde het Grote Rusthuizenrapport (november 2007). Ook hier was het geen makkie om dit binnen het bedrijf te verkopen. Dergelijk dossier op basis van 730 inspectierapporten van Vlaamse rusthuizen weegt op het normale functioneren van de redactie. Daags na verschijning, kwam het tot een debat in het Vlaamse parlement. De sector reageerde wat nerveus en dit is op zijn minst een goed teken. Toch zie ik dat in veel commentaren het inzicht ontstaat dat transparantie kan bijdragen tot een verbetering van de zorgvoorzieningen. Ook voor de publieke sectoren is omgaan met deze openbaarheidregelgeving nieuw. Het thema is razend interessant voor de lezers van het Nieuwsblad, specialiseerd in regionaal nieuws.
Rapport van San
Het Laatste Nieuws kende haar eerste WOB-case, ingezet door Joris van der Aa, in april 2008. De stad Antwerpen moest op vraag van redacteur van der Aa zijn wetenschappelijke studie (rapport van San) over hulpverlening aan sekswerkers gedeeltelijk vrijgeven. Journalist Joris van der Aa ging in beroep tegen de weigering van het Antwerpse stadhuis om het rapport vrij te geven en kreeg gedeeltelijk gelijk dankzij de WOB. Hoe de administratie omgaat met de vraag naar informatie is reeds een verhaal op zich. Met van der Aa heeft het Laatste Nieuws een ervaringsdeskundige in huis. Hopelijk maakt de krant in de toekomst gebruik van zijn expertise.
Pax Electrabel
De audiovisuele media lijken leken in het wobben, al zagen we een lichtpunt in de reportage Pax Electrabel in de Panoramauitzending (Canvas) in juni 2007. Wim Van den Eynde en Jan Puype brachten in deze overigens sublieme onderzoeksreportage scherp in beeld hoe parlementsleden (en geen burgers of journalisten) de correspondentie met de energiegigant Suez en de eerste minister in een klein kamertje konden inkijken. Ze mochten evenwel niets kopiëren en er buiten dit kleine kamertje niet over spreken.
Eigenaardig dat de VRT-nieuwsredactie (noch de VTM-nieuwsredactie) zo weinig wobt. De BBC wordt immers als hét grote voorbeeld genoemd. De Britse publieke omroep is sinds kort op jacht naar alle documenten die via hun openbaarheidwetgeving te krijgen zijn. Trouwens, de BBC niet alleen. Ook kranten zoals The Guardian, zijn wild van hun relatief nieuw speeltje. De resultaten blijven dan ook niet uit. Zo kon de BBC onlangs de hand leggen op publieke documenten waaruit geconcludeerd kon worden dat bijna een kwart van de ‘cateraars’ in Greater Manchester niet voldoet aan de voorschriften inzake levensmiddelenhygiëne. De BBC ontdekte dankzij de ‘vrijheid van informatie’ dat de afgelopen vijf jaar een te hoog aantal patiënten ten onrechte als dood gediagnosticeerd werd. The Daily Mail toonde aan dat zowel ex-premier Tony Blair als huidig premier Gordon Brown een keuken op kosten van de belastingbetaler lieten installeren.
Het gebruiken van dit recht door journalisten komt om te beginnen de inhoud van de kranten en magazines ten goede. Je leest informatie over de overheid die je nergens anders kunt lezen. De kans is groot dat je een scoop vangt. Dit versterkt het merk en de geloofwaardigheid van het medium dat in dergelijke dossiers investeert. Politici kunnen weinig inbrengen omdat het onderzoek zich baseert op officiële documenten. De meeste dossier zijn ook mooi in kaart te brengen en betekenen ook iets voor lokale besturen en gemeenschappen. Deze projecten brengen mensen dichterbij. Zo kies je als medium onderwerpen voor je publiek die hen rechtstreeks en onrechtstreeks aanbelangen.
We mogen dus stellen dat er toch enige journalistieke beweging zit in het gebruik van de openbaarheidregelgeving in ons land, ook al is die veel complexer (en op federaal niveau onwerkbaar) dan in onze buurlanden. Willen politici een beter bestuur, dan is transparantie het eerste waar ze aan moeten werken.
