Conferentie, Kenniscentrum

VVOJ2003: Diepte in de berichtgeving over de islamitische wereld

VVOJ Conferentie 2003
Titel: Je moet uitvinden hoe het daar ruikt
Workshop: Diepte in de berichtgeving over de islamitische wereld
Sprekers: Soaade Messoudi (freelance), Rudi Rotthier (De Morgen) en Joris Luyendijk (freelance)
Voorzitter: Gie Goris (MO)
Datum en tijd: Zaterdag 8 november 2003, 16.00 uur
Verslaggever: Martin Feuer

Het hoofdthema in deze werkgroep (Wie zei daar ‘workshop’? Gaan we verraad plegen aan onze mooie taal?) was hoe je moet berichten over de wereld van de Islam. Moslims in Europa blijken meestal goed te bereiken, daar liggen de problemen niet. In de landen met een Islamitische meerderheid is dat geheel anders, blijkens de verhalen van de sprekers.

De voorzitter Gie Goris (MO) haalt de journalist Achmed Rachid aan, die verslag heeft gedaan in Afghanistan en Pakistan. Volgens laatstgenoemde is het moeilijk werken rond bepaalde thema’s, namelijk extremisme, economische uitbuiting en gewapende conflicten. Er is in de journalistiek een duidelijke omslag waarneembaar na 11 september 2001: de gematigde moslims worden genegeerd; extremisten krijgen alle aandacht. Is het gevaarlijk om te werken in gebieden als Afghanistan, Kashmir en Noord-Pakistan? Jazeker, vooral voor journalisten met een Joods aandoende naam, zoals het geval Daniel Pearl bewijst.
Is taalkennis nodig? Niet per sé. Rachid spreekt geen woord Urdu of Afghaans, gebruikt wel tolken. Het helpt wel, al is het maar om dichters en schrijvers te kunnen lezen.

Rudi Rotthier (de Morgen) reisde 13 maanden door Noord-Afrika en het Arabisch schiereiland. In alle landen kwam hij met een toeristenvisum binnen, met uitzondering van Saoedi-Arabië. Rotthier nam een passieve houding aan. De lokale bevolking moest zelf met meningen komen. Na het gesprek volgde de analyse. Was dit gesprek privé of luisterden er anderen mee? Knikken de hoofden instemmend of waren er overheidsagenten in de buurt? Dat deze methode gebreken heeft, ontkent Rotthier niet. Hij sprak geen lokale taal, dus vaak was hij aangewezen op tolken. Soms kon hij met Frans of Engels terecht. Een ander minpunt: je krijgt niet iedereen te spreken. Vrouwen of extremisten bleken onbereikbaar, hoewel hij hier bewust naar zocht. Met uitzondering weer van Saoedi-Arabië, waar hij een bewaker mee kreeg. Die bleken echter lui, zodat hij ook hier informatie los kreeg, die niet meteen het regiem welgevallig was.

Soaade Messoudi (freelance) reisde onder meer door Bahrein en Marokko. Volgens haar zijn de verschillen in de Islamitische wereld enorm. In Marokko, Palestina en Egypte geen enkel probleem; Saoedi-Arabië kwam ze als ‘vrouw alleen’ niet binnen. Dus koos ze voor Bahrein, dat een relatief vrij land blijkt: alcohol, geen verplichte sluier. Sommige vrouwen geven les aan de plaatselijke universiteit. Wel een sekse-scheiding.
Ook in Bahrein leven veel frustraties, met name over de eerste Golfoorlog. Over de Islam wordt in louter lovende bewoordingen gesproken. Dat was in Marokko en Egypte anders. Vreemd genoeg bleek het voor haar een nadeel dat ze zelf moslim is. Saoedische toeristen in Bahrein moeten eerst dronken worden, voordat ze wat gaan vertellen. Dan bellen ze soms de dag erna op, om het hele verhaal weer terug te draaien.

Antropoloog en correspondent Joris Luyendijk (freelance) deed onderzoek in Egypte en zat jarenlang voor de Volkskrant en de NRC Handelsblad in Palestina en Koeweit. Volgens hem heb je in het Midden-Oosten niet genoeg aan de klassieke journalistiek. “Je moet uitvinden hoe het daar ruikt. De sfeer, de publieke opinie, hoe ze over westerlingen denken.” Luyendijk ontdekte zaken die zeer irrationeel aandoen. Hij bezocht bijvoorbeeld in Saoedi-Arabië een soort grootwinkelcomplex, waar jongeren gewoon porno bekijken, maar tevens Bin Laden een geweldige vent vinden.
Tolken vind hij een slecht idee, omdat deze Engels spreken en zo al een beetje Westers worden. Daar kun je niet teveel op vertrouwen. Beter is het om zelf een Palestijns vluchtelingenkamp in te gaan. Dan hoor je heel andere verhalen. Boeken lezen van plaatselijke auteurs heeft niet zo veel zin, want voor de plaatselijke, vaak analfabete bevolking is de TV het venster op de wereld. Wat dat betreft verschilt hij van Rachid.
Wie goed wil berichten, zal veel verder moeten gaan dan de bekende woordvoerders en zeker niet moeten vertrouwen op wat hij in kranten heeft gelezen. Nee, familieleden van Palestijnse martelaren zijn helemaal niet opgewekt of trots. Spreek met een psychiater en je hoort dat 90 procent zwaar depressief is. Een tip: spreek met wetenschappers. Daar liggen gouden bergen.

Gerelateerde artikelen

conferentie-1x

Claimen en framen, dat was het thema van de conferentie 2023. Wie claimt en framet stuurt de dialoog, zet thema’s op scherp en maakt andere geluiden vaak monddood. Hoe gaan we hier als onderzoeksjournalisten mee om? Hoe bewegen we ons in een wereld van wantrouwen? Daarover ging het onder meer tijdens twee succesvolle en verrijkende conferentiedagen op vrijdag 17 en zaterdag 18 november 2023 in Gent.

conferentie-1x

Eind 2013 ontvangt de gemeenteraad van Birmingham, Engeland – een merkwaardige anonieme brief waarin melding wordt gemaakt van een complot van Islamisten om openbare scholen in een achterstandswijk over te nemen. Het geheime plan had de codenaam Operation Trojan Horse. De brief wordt intern snel ontmaskerd als nep, maar veroorzaakt toch landelijke paniek als die in maart 2014 lekt naar de pers. Anekdotes over leerkrachten die Salafistische gedachten in de hoofden van hun leerlingen pompen en hun vrouwelijke collega’s discrimineren, buitelen over elkaar heen in de media.

Sluit je aan bij de vereniging van onderzoeksjournalisten

En vergroot je kennis én netwerk