VVOJ Conferentie 2003
Titel: Het rookgordijn
Workshop: Beïnvloeding door multinationals
Sprekers: Eveline Lubbers (freelance), Marcel Metze (Metze Research) en Joop Bouma (Trouw)
Voorzitter: Marleen Teugels (freelance)
Datum en tijd: Zaterdag 8 november 2003, 16.00 uur
Verslaggever: Karolien Bais
“Het gaat bedrijven altijd om het creëren van een betere omgeving om zaken te doen. Onderdeel daarvan is het publiek gunstig stemmen”. Die mening is Marcel Metze toegedaan, die samen met de journalisten Joop Bouma en Eveline Lubbers uit de doeken deed welke methoden multinationals gebruiken bij het beïnvloeden van de publieke opinie. En dus ook van de pers.
Metze, auteur van onder meer boeken over Philips, beschrijft momenteel de geschiedenis van Shell. Hij schetst de ontwikkeling van ‘corporate propaganda’, de term die in de jaren twintig opgeld deed, tot ‘issues management’, zoals het nu heet. Als voorbeeld geeft hij Nestlé, de melkpoederfabrikant, die in de jaren tachtig een uitgekiende PR-strategie ontwikkelde om een dreigend verbod op reclame voor flesvoeding tegen te gaan. Nestlé richtte onder meer zelf niet-gouvernementele organisaties op die bij de Verenigde Naties een voet tussen de deur kregen om de regelgeving te beïnvloeden. Onderdeel van de strategie was ook om radicale en gematigde actiegroepen van elkaar los te weken (een methode waarvan ook Shell zich bediende in de hoogtijdagen van de acties tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika). Toen Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie uiteindelijk met regelgeving kwamen, vond het bedrijf methoden om een rookgordijn te leggen rond de naleving ervan.
Joop Bouma, verslaggever bij Trouw, onderzocht de methoden die de tabaksindustrie gebruikt om berichtgeving over de schade voor passieve rokers te beïnvloeden. Tabaksproducent Philip Morris stak 10 miljoen dollar in een strategie van ‘vertragen, aantasten en neutraliseren’. Zo liet de fabrikant een groep wetenschappers een rapport schrijven over het verband tussen meeroken en kanker. Dat rapport is nooit uitgebracht. Wél het persbericht met de conclusie dat dat verband er niet was. Uit speurwerk van Bouma bleek dat de leider van het onderzoek niet onafhankelijk was. Deze had een aanvraag voor subsidie voor een laboratorium lopen bij Philip Morris. Het persbericht was bovendien op een strategisch gunstig tijdstip gelanceerd: vlak vóór de International Agency for Research on Cancer met haar bevindingen naar buiten zou komen.
Eveline Lubbers, auteur van een boek over de strategie van bedrijven om een negatief imago te vermijden, constateerde dat voor bedrijven het imago bijna belangrijker is geworden dan het product zelf. Zij maken ruimschoots gebruik van adviseurs die ‘corporate intelligence’ leveren: informatie over actiegroepen, hun organisaties, netwerken en fondsen. Bedrijven laten spionnen infiltreren in de organisaties van hun tegenstanders, zodat ze beter voorbereid zijn op nieuwe acties. Ze zorgen ervoor dat zogenaamd onafhankelijke derden zich mengen in discussies op websites, maken zelf ‘nep-websites’ en maken wetenschappers zwart die onwelgevallig onderzoek doen.
Maar hoe slim en geraffineerd het rookgordijn ook is, veelal krijgen journalisten toch de waarheid boven tafel. De prijs daarvoor is alleen maar ‘tijd’.
