Sinds de Algemene Ledenvergadering woensdagavond 4 juni heeft de Vereniging van Onderzoeksjournalisten een demissionaire Raad van Bestuur. In een persbericht, dat gisteren ook aan de leden is verzonden, legden de bestuursleden Bots, Cattebeke, Debruyne, Depuydt, Van Ess, Van der Parre, Sengers, Van Silfhout en Vandenberghe uit waarom ze tot deze drastische stap kwamen. Bestuurslid Warbroek was voorafgaand aan de vergadering al teruggetreden, wat hij met een voorgelezen verklaring aan de leden kenbaar maakte.
Het Bestuur had een extra ledenvergadering bij elkaar geroepen om met de leden te discussiëren over de toekomst van de vereniging. Eind 2013-begin 2014 werd de VVOJ doorgelicht door een groep onderzoekers in het kader van de verlenging van de donorrelatie tussen de vereniging en Adessium Foundation. Dit is voor Adessium standaard praktijk om organisaties voldoende bewust te maken dat het donorschap niet eeuwig is en er dus zicht moet zijn op professionele (en financiele) zelfstandigheid. Deze discussie heeft echter geen doorgang gevonden.
Wat ging er vooraf aan het terugtreden van het bestuur?
Een aantal bestuursleden en directie van de VVOJ, is niet alleen vrijwilliger maar ook werkzaam als zelfstandig trainer. Ze vroegen hun eigen opdrachtgevers om een opslag, niet bedoeld voor hun eigen praktijk maar voor de clubkas van de VVOJ. Het idee was om met de extra inkomsten voor de VVOJ een professioneel scholingsprogramma te financieren dat open zou staan voor elke trainer in binnen en buitenland en bedoeld was voor alle 600 leden. Tot dan toe kreeg de VVOJ dat financieel niet rond.
Met deze opslag is in 2012 en 2013 enkele duizenden euro’s voor de verenigingskas gegenereerd. Alle transacties zijn altijd in Jaarverslagen en boekhouding vermeld; kascommissies, accountant en leden hebben de Jaarrekeningen waar dit in stond steeds goedgekeurd.
Eind 2013 concludeerde het bestuur zelf dat dit misschien wel een sympathiek geste maar geen transparante procedure was, en is deze ook gestopt. Er zou een heldere richtlijn voor de contacten tussen (bestuurs)leden, directie en vrijwilligers moeten komen voor het aangaan van betaalde opdrachten vanuit de VVOJ. Het onderzoeksrapport van ODS van 28 januari 2014 onderstreepte deze noodzaak nog eens, waarbij de onderzoekers nadrukkelijk aangaven dat er geen sprake was van enig misbruik of integriteitskwesties, het werd vooral gezien als “niet zo handig”. Aan die richtlijnen voor heldere afbakening werd al gewerkt door het bestuur.
Tijdens de ledenvergadering werd nogmaals door een aantal leden aangegeven dat het geen doorzichtige handelswijze was. Zouden bestuur en directie hun functie ‘gebruiken’ om opdrachten binnen te halen? Betrokkenen menen dat het anders ligt: opdrachtgevers zochten niet de VVOJ, maar de individuele trainer aan die vervolgens een klein extra bedrag voor de VVOJ bedong.
Medialab
Daarnaast werd in het najaar van 2011 aan de VVOJ door het Stimuleringsfonds voor de Pers een subsidie van €53.750 toegekend voor het bouwen van Medialab. De VVOJ heeft volgens de richtlijnen van het Stimuleringsfonds dit bedrag uit de verenigingsmiddelen gematcht.
Vanaf de start van Medialab is duidelijk gemaakt dat degene die dit project – waarvoor ook de webredactie van VVOJ zou worden ingezet – zou moeten begeleiden VVOJ-voorzitter Henk van Ess zou zijn. In een reactie op vragen van NRC Handelsblad (welke maar zeer gedeeltelijk is gebruikt in de krant van 6 juni) reageert van Ess uitgebreid op de vraag welke betaalde projecten hij voor de VVOJ uitvoerde: “Het betrof VVOJ Medialab (zie hier) waarvoor ik me juist bestuurlijk heb druk gemaakt. Daarna werd ik zelf gevraagd om als betaalde medewerker, via een contract met de VVOJ, tijdelijk mee te helpen met de uitvoering. Ik zou op dat moment de enige expert zijn om deze klus te klaren.” De directie heeft dit (ook aan het Stimuleringsfonds) gemotiveerd met “We konden en wilden niet om hem heen. Niet omdat hij voorzitter van de VVOJ is, maar gewoon vanwege zijn statuur en contacten op het gebied van datajournalistiek”.
Ook over de aanpak van Medialab, inclusief het contract met Van Ess is steeds verantwoording afgelegd aan de leden, en in dit geval ook aan het Stimuleringsfonds dat de rapportages goedkeurde.
Toch kon deze procedure ook de schoonheidsprijs niet krijgen. Van Ess zei daarover tegen NRC: “Mijn medewerking is vooraf en achteraf in vol daglicht gezet via bestuursbesluiten, jaarstukken en controle door de kascommissie. Een volgende keer zou ik zo’n verzoek echter weigeren zolang een procedure van aanbesteding ontbreekt. Alleen al de schijn van belangenverstrengeling is dodelijk voor een vereniging van onderzoeksjournalisten. Daarom hebben we als bestuur al eerder dit jaar besloten om met heldere regels te komen. Toch vond een aantal leden het nodig om dit punt opnieuw aan de orde te stellen.”
Onderzoek
De uitleg die het bestuur vooraf al schriftelijk en tijdens de vergadering van 4 juni mondeling aan de leden gaf werd als niet voldoende geacht, en de leden vroegen om een onderzoek. Expliciet werd gesteld dat de integriteit van bestuur en directie niet ter discussie stond, een beschuldiging van belangenverstrengeling werd niet uitgesproken. Men vond wel dat de Raad van Bestuur niet verstandig gehandeld had omdat de gevolgde procedures een schijn van belangenverstrengeling zouden kunnen oproepen.
Een onafhankelijk onderzoek zou helderheid kunnen geven over de gevolgde procedures en met aanbevelingen voor de toekomst moeten komen. Het bestuur zegde zo’n onderzoek direct toe maar de uitleg werd als onvoldoende gezien. Daarop besloot het bestuur om terug te treden.
Van Ess benadrukt dat “hoewel we altijd alle openheid hebben gegeven en ook het onderzoeksbureau dat ons onlangs heeft doorgelicht geen onrechtmatigheden heeft ontdekt, we ons de kritiek van onze leden moeten aantrekken en serieus nemen. Er is gevraagd om verder onderzoek, dat is prima. Maar omwille van de zuiverheid van het proces was opstappen de logische consequentie.”
Integer en/of onnodig?
Diverse leden drongen tijdens de vergadering aan op aanblijven van het bestuur om de vereniging niet lam te leggen. Het bestuur zegde toe in demissionaire staat de lopende zaken te blijven behartigen, maar kwam op het genomen besluit niet terug. Van Ess daarover: “Een club als de onze kan zich geen moment van twijfel veroorloven over transparantie. Ik wil niet in het pluche blijven zitten als ik daarmee ook maar de geringste kans heb dat ik onze vereniging schaadt. Ik sta positief tegenover een onderzoek en werk er graag aan mee.”
Reacties op Twitter en aan de vereniging variëren van “zeldzame integriteit” en “zeer jammer” tot “onnodig zware stap” en “nodig zelfonderzoek”. Onderwijl gaan de activiteiten van de vereniging (VVOJ-cafés, conferentie Onderzoeksjournalistiek, Jaarboek en Loep) gewoon door.
Inmiddels is de procedure voor de verkiezing van een nieuw bestuur in gang gezet. Het demissionaire bestuur hoopt vurig dat actieve leden met een visie op de toekomst van de VVOJ en uit alle geledingen van het vak (loondienst en freelancer, landelijk en regionaal en van alle leeftijden en mediatypen) in een nieuw bestuur zitting zullen nemen.
